Specifiek, ziek en piek: Gemeenten worstelen met externe inhuur

Het is hollen of stilstaan bij gemeenten en daarom kunnen ze niet zonder externe medewerkers.. Drie gemeenten over hun motieven voor externe inhuur. Waaronder de hoge verwachtingen die de samenleving heeft van de overheid.

Aan het eind van het gesprek wil Gert- Jan Kusters, gemeentesecretaris van Maastricht, nog één punt maken over externe inhuur. ‘Ik zou graag zien’, zegt de man die al 23 jaar in het vak zit, ‘dat we in heel Nederland strenger zijn in de uurtarieven die we betalen aan externe medewerkers. Soms is het buitenproportioneel wat gevraagd wordt. Als je een raamcontract met verschillende bureaus hebt voor mbo- en hbo- werkzaamheden, is de prijs in proportie. Maar zeker als je van buiten interim-managers of -projectleiders nodig hebt, schuiven de uurtarieven soms op naar 170 of 180 euro. Dat weigeren wij. 150 is ons maximum. Als je niet uitkijkt, nadert dit het niveau van perversiteit. We werken met middelen van onze inwoners.’

Kusters pleit voor ‘een zorgvuldigheidsafweging’: in hoeverre kun je met droge ogen de tarieven uitleggen. ‘Dat is ook de emotie in de gemeenteraad van Maastricht.’ Als voorzitter van de Kring gemeentesecretarissen Zuid-Limburg houdt Kusters dit zijn directe collega’s in Zuid-Limburg ook voor. ‘Ik weet niet wat zij in de praktijk doen, ik kan niet in hun aanbestedingen kijken, maar ik roep ze in algemene zin op een grens te stellen. Anders wordt het tegen elkaar op knokken.’

In Maastricht zelf ligt inhuur politiek gevoelig. In het recente verleden wond de raad zich op over de beloning van een ingehuurde interim-directeur. De verantwoording is daarom intensief, vertelt Kusters, en dat vindt hij prima. ‘Het landelijke gemiddelde voor de externe inhuur was vorig jaar 17 procent van de bruto loonsom’, zegt hij. ‘Wij zaten op 12,8 procent. Dat is iets dat wij ieder jaar meenemen in de vergelijking.’

Ziek en piek

Tegelijkertijd wil hij niet dat het in de arm nemen van externe medewerkers een ‘vieze’ bijsmaak krijgt. ‘Op te veel terreinen is externe inhuur erg behulpzaam.’ In Maastricht wordt die inhuur ingedeeld in Specifiek, Ziek en Piek. ‘Als je bijvoorbeeld bulkwerkzaamheden van tijdelijke aard hebt, ga je inhuren. We hebben een aantal raamcontracten met inhuurbedrijven om de prijzen te drukken.’ Soms zijn er namelijk piekwerkzaamheden, op last van de rijksoverheid.

Denk aan de Tijdelijke overbrugging zelfstandige ondernemers (Tozo) ten tijde van corona. Of de energietoeslagen ten tijde van de hoge gasprijzen. ‘Maar je kunt ook eigen lokale projecten hebben, als je bijvoorbeeld iets gaat doen met scootmobielen.’ (Maastricht biedt inwoners de mogelijkheid gratis scootmobielen te lenen.)

Geen commotie

In Diemen (ambtenarenkorps van 270 fte) is de visie op externe inhuur duidelijk anders dan in Maastricht (ambtenarenkorps van 1.600 ft), blijkt uit een gesprek met de Diemense gemeentesecretaris Geeske Wildeman. In de Diemense raad is er geen commotie geweest over te hoge beloningen van ingevlogen medewerkers. ‘Je maakt de discussie dan heel nauw’, vindt Wildeman: ‘Alsof het met inhuur altijd gaat om dure krachten met tarieven boven de honderd euro per uur. Als er bij het cluster Wmo een aantal dames met zwangerschapsverlof is, of als je met de komende verkiezingen bij Burgerzaken wat extra mensen moet aantrekken, dan is dat voor een normale beloning. Inhuur is van alle tijden en helemaal niet verkeerd’, zegt zij. ‘Ik heb niet het idee dat dit meer aan de orde is dan tien jaar geleden.’

Wel ziet Wildeman een krappe arbeidsmarkt die om creatieve oplossingen vraagt. Dat is niet altijd inhuur, alleen al omdat die niet op alle terreinen te krijgen is. ‘Er is vooral een noodzaak om creatief na te gaan hoe je mensen aan je gemeente kunt binden. Dat kan met meer trainees, waarin wij veel investeren, of door met andere gemeenten specialistische ambtenaren te delen. Informatieveiligheid bijvoorbeeld kan Diemen met twee, drie andere gemeenten samen doen. Dan wordt het misschien ook interessanter voor iemand om op die baan te solliciteren.’

Ruime vijver

Het helpt dat Diemen gunstig ligt. Veel universiteitssteden liggen op minder dan een uur afstand, waardoor er een ruime vijver is om uit te vissen. ‘Collega’s uit Den Haag, Utrecht, Rotterdam of Amersfoort kunnen Diemen goed bereiken met het openbaar vervoer.’ Toch is het zeker moeilijker vacatures in te vullen. Passief werven is onvoldoende. Om die reden maakt de gemeente wervingsfilmpjes, en is er een aanbrengbonus van 750 euro netto voor iemand die een nieuwe collega binnenbrengt. ‘Het is duwen en trekken om planologen of deskundigen in de openbare ruimte of woningbouw te vinden’, zegt Wildeman. Ook voor de verbouw van het eigen gemeentehuis is extern een projectleider gezocht, iemand die in staat is met de architect en aannemer om tafel te zitten.

‘Wij zien daarnaast een flinke toename van het aantal Woo-verzoeken. Van journalisten, maar steeds vaker ook van belangengroepen of soms mensen die voor je gevoel geen directe binding hebben met het dossier in Diemen’, vertelt ze. ‘Voor die verzoeken heb je juridische hulp nodig. Je merkt dan dat het aantal collega’s dat verder geschoold is in het gemeenterecht en het publiek recht niet voor het oprapen ligt.’ De situering van Maastricht is minder optimaal, zegt gemeentesecretaris Gert-Jan Kusters.

‘We liggen perifeer. We hebben wel een aantal Belgische mensen in dienst, maar dan gaat het om banen en vakgebieden die universeel zijn. Aan een Belgische jurist heb ik niet zoveel. Een Belgische manager kan wel. Wij moeten eerder naar het noorden kijken, richting Roermond en Eindhoven. Eindhoven zit al op een uur rijden. De kleinere gemeenten in Zuid-Limburg schreeuwen bijna van de daken dat ze geen ambtelijke uitvoeringskracht hebben. De drie steden Maastricht, Sittard-Geleen en Heerlen bieden meer ontwikkelmogelijkheden, hebben meer banen en kunnen iets meer betalen. Als je niet uitkijkt, zuigen wij de kleine gemeenten leeg. Dat kan niet de bedoeling zijn.’

Fijne plek

Maar ook voor de drie grotere steden is het niet makkelijk mensen te krijgen. Toen Kusters 23 jaar geleden begon als gemeentesecretaris begon, lag het knelpunt bij civiele techniek: leidingen, rioleringen, technische expertise. ‘Nu kun je ict-mensen vaak moeilijk krijgen, net als financiële control- medewerkers. Een trend waar we ook last van hebben, zoals bij Wmo en Jeugd, is dat steeds meer mensen zich opwerpen als zzp’er.’ Medewerkers verlaten de gemeente omdat de markt zzp’ers goed betaalt. Maastricht heeft er met name last van bij het bulkwerk, aldus Kusters. ‘Je probeert mensen te verleiden te blijven door een heel goede werkgever te zijn, zodat het comfortabel en leuk is om voor de gemeente Maastricht te werken. Het is mijn overtuiging dat het veel mensen niet om het geld gaat. Mensen zoeken een baan waarvan ze denken: dit is een fijne plek om te werken, waar ik mij kan ontwikkelen.’

Rob van Wuijtswinkel is interim-gemeentesecretaris in de nieuwe fusiegemeente Altena, in West-Brabant. Bij hem is ‘de inhuur aan het groeien’, vertelt hij, ‘en dat heeft volgens mij heel begrijpelijke redenen, zeker voor een middelgrote gemeente als Altena.’ Momenteel zit Altena op 15,4 procent externe inhuur, iets minder dan het gemiddelde. Eén reden dat dit percentage volgens hem zal oplopen, is het personeelswaarderingssysteem: vanaf schaal tien kunnen ambtenaren meer verdienen bij een grotere dan bij een kleinere gemeente.

‘Als je Sportkunde hebt gestudeerd en als beleidsmedewerker wordt aangenomen in Nijmegen, kom je als beleidsmedewerker vaak in een hogere schaal dan bij ons’, zegt hij.‘Dat verklaart dat wij in de markt niet altijd de kwaliteit vinden die wij zoeken. Maar als we kijken naar zzp’ers of bureaus die inhuurcapaciteit leveren, hebben we de keuze uit drie, vier mensen met een hogere kwaliteit dan als je werkt met vaste aanstellingen. Als je in buurt ligt van grote steden heb je daar last van, zoals wij bij Breda. Kleinere gemeenten rondom Den Bosch zullen dit ook ervaren.’

Val kabinet

Een tweede punt is dat de samenleving volgens Van Wuijtswinkel steeds meer verwacht van de overheid. Dat levert spanning op tussen de ‘beloftepolitiek’ van politici en de uitvoerende kracht van de ambtenarij. ‘De onmogelijkheid van de overheid om altijd te leveren heeft genoeg incidenten opgeleverd, landelijk maar ook lokaal. In Altena ben ik trouwens gezegend met een bestuur dat in zijn ambitie voortdurend oog heeft voor de executieve mogelijkheden van het ambtelijk apparaat.’

Een voorbeeld vindt de interim-gemeentesecretaris het abonnementstarief in de Wet maatschappelijke ondersteuning, oftewel de eigen bijdrage. ‘Dat er geen inkomenstoets is voor het abonnementstarief, heeft ertoe geleid dat mensen die best wat geld te makken hebben hun werkster buiten de deur hebben gezet en hun fysieke ongemak hebben omgezet in een Wmo-voorziening. Dit is een generieke maatregel die een ontzettende werkstroom oplevert en waardoor gemeenten hun schaarse budgetten moeten aanspreken. De rijksoverheid wil dit nu afschaffen, maar door de val van het kabinet is het de vraag of dat gebeurt. Daarom heeft een aantal gemeenten vooruitlopend al gezegd: wij kijken wél weer naar het inkomen. Maar dat is nu nog geen formeel criterium. De Raad van State heeft daarom gezegd dat dat niet mag.’

Meer tragiek

Kortom, in de ogen van Van Wuijtswinkel vloeit het belang van externe inhuur ook voort uit de verwachtingen in de samenleving. Inhuur levert de broodnodige kwaliteit en wendbaarheid. Tegelijkertijd vindt hij het verstandig verwachtingen te temperen. ‘We moeten leren omgaan met iets meer tragiek in het leven. Het is niet doenlijk dat alleen de overheid voor je moet zorgen op het moment dat je iets overkomt. Vertel als politiek liever het verhaal dat je niet alles kunt verwachten, dan dat je beloften doet die je niet kunt waarmaken.’