Zonder precedent geen verandering

‘Dat schept een precedent!’ Het is de meest genoemde beer op de weg die mensen tegenkomen als er gezocht wordt naar rek in de regels. Want stel je voor dat we in een bepaalde situatie iets gaan toestaan, dan wil straks iedereen dat! Als afdeling X stopt met het bijhouden van bepaalde gegevens, dan gaan andere afdelingen dat ook doen. Als we bij het afscheid van medewerker Y flink willen uitpakken, krijgen we de vraag waarom we dat niet doen voor al die andere hardwerkende collega’s.

En als we een herinneringsboom voor een beroemde stadgenoot in het park toestaan, dan wil straks iedereen zo’n boom planten voor een gestorven geliefde. Daar kunnen we niet aan beginnen, want dat is onbetaalbaar of op een andere manier ongewenst. Met als gevolg dat veel voorstellen niet omarmd worden, omdat men bang is om aan het succes ervan ten onder te gaan. En dus blijven we onzinnige dingen bijhouden, krijgt medewerker Y niet het afscheid dat bij haar past en wordt de herinnering aan de beroemde stadgenoot niet vertaald naar iets tastbaars.

We hechten in Nederland enorm aan gelijkheid. We zijn zo bang dat we iemand tekortdoen, dat we liever geen enkel initiatief honoreren. Uit angst het verkeerde te doen, doen we het goede niet meer. Het heeft iets schraals. Dit is toch niet hoe we onze samenleving vorm willen geven?

Je kunt er ook anders naar kijken. Ten eerste is het de vraag wat het feitelijke effect is van het precedent dat je schept. Gaan andere afdelingen daadwerkelijk minder registeren? Hoeveel vertrekkende medewerkers verdienen er een extra feestelijk afscheid en verwacht elke collega dat ook te krijgen? Hoe vaak wordt er om een herdenkingsboom gevraagd en voor wie? Het effect van een precedent blijkt in de praktijk vaak enorm mee te vallen.

Bovendien is de ene situatie de andere niet. Voor de ene afdeling zijn de geschrapte gegevens misschien minder essentieel dan voor de andere. Medewerkers zien zelf ook wel dat deze collega een uitzonderlijke bijdrage aan de organisatie heeft geleverd. Net zoals bewoners echt wel snappen dat je niet voor elke stadgenoot een herdenkingsboom kunt planten. Professionals vinden het vaak moeilijk om toe te geven dat ze onderscheid maken tussen mensen en tussen situaties. Ze zijn bang om beschuldigd te worden van willekeur of vriendjespolitiek. Maar volgens Aristoteles ontstaat de ergste vorm van ongelijkheid als we proberen om ongelijke dingen gelijk te maken.

Ik zou het graag willen omdraaien. Schep eens wat vaker een precedent! Als iets goed werkt wíl je immers ook dat anderen het voorbeeld overnemen. Dat is waar innovatie om draait: laten zien dat het anders kan en daarmee anderen inspireren. Hoe fijn zou het zijn als de regeldruk in de hele organisatie minder wordt en collega’s vaker in het zonnetje gezet worden bij hun afscheid? Hoe tof zou het zijn als het park werd omgetoverd tot een herdenkingsbos waar mensen herinneringen met elkaar kunnen delen? Het scheppen van een precedent is een prachtig instrument voor ambtenaren om de overheid beter, menselijker en minder bureaucratisch te laten functioneren. Zonder precedent geen verandering.