Tekort aan IT’ers raakt overheid hard

Het tekort aan IT’ers blijft maar groeien. Hoe ernstig is de situatie bij de overheid? AG Connect, Binnenlands Bestuur en iBestuur onderzochten het. Conclusie: de komende jaren komt de overheid duizenden IT’ers tekort.

Uit het onderzoek komt naar voren dat acht op de tien overheidsorganisaties te weinig IT’ers aan het werk heeft. Bij de rijksoverheid geldt dit zelfs voor alle organisaties. Bijna driekwart van de lokale overheden lukt het niet om de benodigde versterkingen aan te trekken. Hoogeveen is één van de gemeenten die de de toekomst voor de beschikbaarheid van IT’ers met vrees tegemoet ziet. ‘Er bestaan zorgen omdat er schaarste is op de arbeidsmarkt. En omdat het cruciale functies betreft. ICT-ondersteuning van processen en activiteiten is onmisbaar geworden.’

De gemeente Leiden herkent dat. ‘We zien dat de markt onder druk staat. Het kost veel tijd en energie om mensen te werven. Het lukt nu steeds net aan, maar er komt misschien een moment dat het niet meer lukt en we werk moeten gaan uitstellen.’ Noord-Holland vreest voor de voortgang van eigen IT-projecten, omdat niet alleen in de eigen organisatie maar ook bij de ingehuurde organisaties mensen te kort zijn.

De gevolgen van het tekort aan IT’ers zijn steeds beter merkbaar. Zo lopen ruim drie op de vier overheden vast met hun IT-projecten omdat er geen mensen voor te vinden zijn. Zo’n 85 procent is aan het prioriteren: er is niet genoeg capaciteit om tegelijkertijd aan meerdere IT-projecten te werken. De gevolgen zijn toenemende kosten vanwege externe inhuur, een verhoogde werkdruk voor de eigen werknemers en geschuif met taken naar andere personeelsleden die daar niet voor zijn opgeleid.

Externe inhuur

Uit het onderzoek komt naar voren dat de rijksoverheid IT’ers tekortkomt in vrijwel alle IT-gerelateerde functies, maar met name op het gebied van security. In sommige gevallen is er een kwart minder IT’ers aan het werk dan benodigd. Diverse overheden en uitvoerders verwachten bovendien dat het tekort de komende jaren fors zal oplopen. Defensie komt nu zo’n vierhonderd IT’ers tekort en verwacht dat dit aantal zal oplopen naar meer dan duizend. De Belastingdienst mist zo’n 250 IT’ers en moet straks ook nog achthonderd tot duizend vertrekkende werknemers vervangen. Het UWV heeft op dit moment zo’n 250 IT’ers nodig.

Hoogleraar Arbeidsmarkt Ton Wilthagen van Tilburg University waarschuwt voor een verminderde dienstverlening. Hij wijst op de toeslagenaffaire, niet functionerende IT bij het UWV en de Belastingdienst. ‘Wanneer IT niet goed werkt, ontstaat er maatschappelijke ontwrichting, onzekerheid en rechtsongelijkheid. De IT van de overheid vervult een cruciale rol. Wanneer dit niet werkt, ondermijn je rechtsorde en rechts zekerheid voor burgers. Dat is geen kleinigheid.’ Overheden ervaren de gevolgen van de tekorten aan IT-personeel. Een veelgenoemd probleem is dat de tarieven van ingehuurde partijen flink zijn gestegen, net als de salariseisen van nieuwe IT’ers. Brabant ziet dat ook IT-toeleveranciers moeite hebben met personeel vinden.

De gestegen kosten leiden er vaak toe dat IT-projecten stil komen te liggen of in zijn geheel niet door kunnen gaan. Onder meer Rijkswaterstaat is één van de grotere uitvoeringsorganisaties die dit ondervindt, net als de Belastingdienst. Een zorgwekkend gegeven uit het onderzoek is dat de Belastingdienst, die al wordt geteisterd met veel mislukte IT-projecten, de komende jaren een uitstroom verwacht van maar liefst 800 tot 1000 medewerkers.

Er wordt inmiddels flink geprioriteerd ‘aan de hand van een continue afstemming’, aldus een woordvoerder. Vooral het aandeel ervaren IT’ers blijft achter. De Belastingdienst probeert dat op te lossen door externe inhuur. Maar dat is duurder dan inzet van eigen werknemers, die in hun organisatie al snel tegen grenzen aanlopen. ‘Dat is met name bij de senior-rollen in IT merkbaar. Zij zouden meer willen verdienen dan de salarisschaal die de organisatie nu biedt.’

Ook bij Defensie laat het tekort zich voelen. Defensie wil te allen tijde zekerheid kunnen bieden voor de strategisch meest relevante projecten. ‘De IT-capaciteit is hierbij een van de beperkende issues’, aldus een woordvoerder. Daardoor vertragen of lopen projecten uit, wat vervolgens weer extra kosten met zich kan meebrengen.

Politieke uitdaging

Het tekort aan IT’ers zorgt er volgens de Groningse hoogleraar Arbeidsmarkt Jouke van Dijk voor dat de overheid nog verder vastloopt met grootschalige en complexe IT-projecten. ‘Den Haag heeft de afgelopen jaren te maken met een reeks aan mislukkingen op IT-gebied. Dat heeft te maken met een gebrek aan kennis, het aanbesteden van IT-projecten en een zelfoverschatting als het gaat om uitvoerende IT-capaciteit. Er zijn in de afgelopen jaren te veel majeure IT-projecten opgetuigd, die in één klap veel problemen moeten oplossen. Aan het einde van de rit valt het vaak tegen wat er wordt opgeleverd en hoe snel.’ De overheid zit volgens hem inmiddels in een lastige positie. Vanwege het tekort worden veel IT’ers ingehuurd. Die zijn in de regel duurder. ‘Dat kost een organisatie nóg meer geld en het geeft ook scheve gezichten. De IT’ers bij de overheid zien dat externe collega’s vaak nog iets meer verdienen. Dus kiezen zij uiteindelijk zelf ook voor zo’n rol.’

Wilthagen noemt het een illusie dat overheden genoeg IT-studenten kunnen aantrekken om alle vacatures mee te vullen. ‘Daarbij moet de overheid ook nog eens concurreren met het bedrijfsleven, dat veel hogere salarissen kan betalen.’ Hij ziet een politieke uitdaging rondom de tekorten aan IT’ers. ‘De kwetsbaarheid die nu ontstaat is zorgwekkend. We moeten voorkomen dat de betrouwbaarheid van de overheid komt te lijden onder het tekort. Daarvan zijn de eerste signalen al zichtbaar. Het tekort bij de overheid heeft inmiddels een heel hoog aandeel in affaires die in het nieuws zijn. Er is actie nodig.’