Ambtelijke organisaties overal kopje kleiner

Na de raadsverkiezingen van 2010 hebben gemeenten bijna 9 procent bezuinigd op personeel. Grote gemeenten blijken zelfs nog iets harder te hebben gesneden in het ambtelijk apparaat. 

Die conclusie valt te trekken uit onderzoek Personeelsbezuinigingen bij gemeenten van Roland van Wageningen, Kees Koning, Martine Waalkens en Marco Ywema onder 48 gemeenten. Uit het vergelijkend onderzoek, begeleid door de Erasmus Universiteit Rotterdam, komt naar voren dat vrijwel alle gemeenten de afgelopen collegeperiode hebben bezuinigd op personeelskosten en op inhuur. De bezuinigingen op personeel bedroegen bijna 9 procent van de formatie dan wel de personeelskosten. In mindere mate is bezuinigd op huisvesting en ict.

Management
Volgens de onderzoekers blijken de gemeenten de grote bezuinigen ‘in vrij succesvolle mate’ te hebben aangepakt. Circa 90 procent van de gemeenten geeft aan de bezuinigingsopgave grotendeels tot geheel te hebben volbracht. Ook de grotere gemeenten, die vaak nog een grotere opgave (10 procent of meer) hadden, hebben de bezuiniging ‘grotendeels’ gerealiseerd. In precies de helft van de gemeenten is van tevoren bepaald waar de personeelsbezuinigingen ongeveer moesten landen: vooral op bedrijfsvoering en management, het minst op uitvoering en ondersteuning. Gemeenten met een relatief grote bezuinigingsopgave hebben vaker op management bezuinigd.

De meest voorkomende benadering is financieel bezuinigen: centraal gestuurd bezuinigen op personeel met minder aandacht voor organisatievernieuwing. De voorkeur voor financieel bezuinigen blijkt onder meer uit de inzet van voornamelijk personeelsgerichte instrumenten. Daarbij ligt de nadruk vooral op korte- termijn-instrumenten, zoals het niet vervullen van vacatures en het niet verlengen van tijdelijke contracten. Gemiddeld scoren het intern of extern detacheren van medewerkers en het stimuleren van (pre)pensioen.

Andere instrumenten die medewerkers bevorderen tot vertrek, scoren laag. Dat geldt met name voor loonsuppletie en terugkeergarantie. Ook aanpassing van het beloningsbeleid en gedwongen ontslag blijken in de praktijk een geringe bijdrage te leveren aan de bezuiniging. Een aanpak die op de wat langere termijn effect heeft, zoals het aanpakken van verzuim of het herzien van het beloningsbeleid, is veel minder gehanteerd.

Botten
Van de onderzochte gemeenten, verwacht één gemeente de komende jaren een vergroting van de formatie in het kader van de rijkstaken die naar de gemeenten worden overgeheveld. Verreweg de meeste gemeenten (negen op de tien) verwachten voor komende jaren een verdere reductie van de formatie. Gemeenten geven wel aan dat het ‘het vet nu van de botten’ is. Daarom ligt het volgens de onderzoekers niet voor de hand om eventuele verdere bezuinigingen nog te zoeken in het laaghangend fruit, zoals het niet vervullen van vacatures. ‘Voor de nabije toekomst zal een andere aanpak nodig zijn dan ‘financieel gestuurd bezuinigen’. Er zal onder meer fundamenteel naar het takenpakket moeten worden gekeken’, aldus onderzoeker Van Wageningen. ‘Zo’n aanpak kan een langere termijn vergen dan een bestuursperiode van vier jaar.’

Rotterdam: doordacht bezuinigen
De gemeente Rotterdam heeft afgelopen jaren fors bezuinigd op personeel. De opgave omvatte aanvankelijk een krimp van 1.000 fte, maar werd op aandringen van de raad verhoogd tot 2.450 fte op een totaal van bijna 13.000 fte – bijna 20 procent. Inmiddels is de personele bezetting teruggebracht met meer dan 1.800 fte. De resterende opgave is volgens onderzoeker Roland van Wageningen – in het dagelijks leven HR-manager bij de gemeente Rotterdam, ‘geen sinecure.’ Daarbij komt dat nieuwe ingrepen niet zijn uitgesloten. In het licht van de gemeenteraadsverkiezingen hebben verschillende politieke partijen de ambitie geuit om het ambtelijk apparaat verder te verkleinen. Dat was voor hem en zijn collega Marco Ywema de reden om via een interne leergang Strategisch Human Resource Management de aanpak van de personeelsbezuiniging nader te analyseren, daarbij ook kijkend naar hoe andere gemeenten met die opgave omgaan. Ze werkten daarbij samen met Kees Koning en Martine Waalkens van een bureau dat gemeenten adviseert over effectief en sociaal verantwoord bezuinigen op personeel.

Gemeenten bezuinigen sinds 2010

Omvang van de bezuinigingsopgave in procenten van de formatie of de loonsom

Mate van de realisatie van de bezuinigingsopgave