Belgische ambtenaar treft geen blaam (meer)

Federale ambtenaren – zoals rijksambtenaren bij onze zuiderburen worden genoemd – kunnen geen blaam meer krijgen. De term blaam verdwijnt uit het tuchtrecht voor ambtenaren. 

Over de grens 
In de rubriek Over de grens beschrijven we bijzondere ontwikkelingen in het buitenland op het gebied van ambtenaren en bestuur.

Wanneer een Belgische ambtenaar over de schreef gaat, is er een heel scala aan sanctiemogelijkheden. De lichtste mogelijkheid is een terechtwijzing. De ambtenaar wordt op de vingers getikt vanwege een incident. Blaam is een stukje zwaarder. Het is feitelijk een schuldtoewijzing voor een fout die meer is dan een incident. De volgende sanctiemogelijkheid is een inhouding op het salaris, de ‘wedde’ genoemd.

Voor ernstiger vergrijpen volgt de ‘verplaatsing per tuchtmaatregel’. Een overplaatsing dus. Ook kan een fout of reeks fouten leiden tot een tuchtschorsing, een lagere inschaling of terugzetting in functie. Bij zeer zwaar verwijtbaar gedrag komt de ambtenaar in aanmerking voor ontslag of afzetting. Dat laatste is min of meer vergelijkbaar met ontslag op staande voet.

Negen gradaties in het tuchtrecht voor ambtenaren werd wel wat veel gevonden. Vandaar dat de minister van Ambtenarenzaken, Steven Vandeput, een voorstel heeft ingediend om het aantal sanctiemogelijkheden terug te brengen tot vijf. De terechtwijzing – zeg maar officiële waarschuwing – blijft overeind. Bij zwaardere overtredingen wordt niet langer blaam toegekend, maar volgt gelijk een inhouding op het loon. Daarna volgt de overplaatsing als tuchtmaatregel.

De schorsing, lagere inschaling en terugzetten in functie of rang verdwijnen uit het rijtje strafmaatregelen. Voortaan wordt de overplaatsing gevolgd door ontslag dan wel afzetting.

Snellere procedure
Niet alleen bevat het nieuwe tuchtrecht voor ambtenaren in België minder sanctiemogelijkheden, de procedure moet in de toekomst ook sneller gaan. Waar een speciaal comité van de directie eerst tweemaal moest samenkomen om tot een definitief tuchtvoorstel te komen, is nu één keer voldoende. En de tuchtprocedure wordt niet meer geschorst als er een gerechtelijke procedure in gang wordt gezet, zoals voorheen het geval was. Volgens de nieuwe procedure kunnen de tuchtprocedure en de gerechtelijke procedure gelijktijdig verlopen. Dat voorkomt de zeer grote vertragingen uit het verleden.

Vroeger:
1 Terechtwijzing
2 Blaam
3 Inhouding op wedde
4 Verplaatsing bij tuchtmaatregel
5 Tuchtschorsing
6 Lagere inschaling
7 Terugzetting
8 Ontslag
9 Afzetting

Nu:
1 Terechtwijzing
2 Inhouding op wedde
3 Verplaatsing bij tuchtmaatregel
4 Ontslag
5 Afzetting

Een boete van maximaal 22 euro
Maar hoe zit het in Nederland? Welke disciplinaire straffen kunnen hier aan een ambtenaar worden opgelegd? ‘Met gepaste nationale trots kan ik melden dat er hier nog meer mogelijkheden zijn dan in België, namelijk twaalf,’ zegt Pieter Joost Schaap, partner bij Capra Advocaten.

Voor de Nederlandse rijksambtenaar zijn de disciplinaire straffen die hem kunnen worden opgelegd, geregeld in artikel 81, eerste lid, ARAR. In zwaarte lopen die sancties op van een schriftelijke berisping tot ontslag. In tegenstelling tot België is er volgens de advocaat in Nederland geen enkele behoefte om dit ingewikkelde stelsel te vereenvoudigen. Reden daarvoor is dat de meeste straffen niet of nauwelijks worden gebruikt. ‘Zo heb ik de straf van een geldboete van ten hoogste 22 euro – ja, die straf bestaat echt – nog nooit voorbij zien komen’, zegt Schaap. ‘En dat geldt ook voor verplaatsing naar een andere standplaats en het laten verrichten van buitengewone dienst zonder beloning voor maximaal zes uur met een maximum van drie uur per dag.’

In de praktijk worden volgens de advocaat vooral de straffen van berisping, voorwaardelijk ontslag en onvoorwaardelijk ontslag toegepast. Een ambtenaar die na een voorwaardelijk ontslag opnieuw in de fout gaat verliest volgens Schaap niet alleen zijn baan, maar heeft ook geen enkele aanspraak op een bovenwettelijke uitkering en krijgt in bijna alle gevallen zelfs geen ww-uitkering. Overigens geldt voor het overgrote deel van de Nederlandse ambtenaren dat zij in hun hele ambtelijke loopbaan niet één keer disciplinair gestraft worden, en dat zal in België niet anders liggen.