Ouders in gemeenteraad worstelen met verlofregels

Met ontslag omdat je zwanger bent. Het lijkt iets van vroeger, maar in de gemeenteraad is het de gewoonste zaak van de wereld. Deze week sprak de Amsterdamse fractievoorzitter Ilana Rooderkerk (D66) haar woede uit. Omdat zij zwanger is, krijgt zij geen verlof, maar moet zij tijdelijk ‘ontslag’ nemen uit de raad.

Rooderkerk schrijft aan burgemeester Femke Halsema dat het haar doet denken aan ‘de jaren vijftig’. Het is de vraag of Halsema iets voor Rooderkerk kan betekenen. Het aanpassen van de regels moet via de landelijke wetgever, omdat daarvoor een wijziging van de Kieswet en de Grondwet nodig is.

Weinig flexibel

Ceciel Nieuwenhout, GroenLinks-raadslid in Groningen, herkent het verhaal van Rooderkerk van haar eigen zwangerschap. ‘Er zijn twee dingen die mij tegenstaan. Het ene is puur het woord ‘ontslag’, dat voelt heel erg jaren vijftig, om ontslag te moeten nemen als je zwanger bent’. Het ontslag is niet een ‘echt’ ontslag, benadrukt Nieuwenhout. Raadsleden krijgen doorbetaald en mogen na zestien weken terugkeren. Wel heeft Nieuwenhout moeite met het gebrek aan flexibiliteit van de regeling. ‘De wet bepaalt wanneer je met verlof gaat, en dat moet dus zestien weken zijn. Je mag niet eerder beginnen als je je weer goed voelt. Als je complicaties hebt moet je meteen zestien weken extra verlof nemen, korter kan niet’.

Ouderschapsverlof

Niet alleen bij zwangerschapsverlof lopen raadsleden tegen grenzen aan. Voor adoptieouders, mantelzorgers en partners van zwangeren is niets geregeld. Erik Verweij, raadslid voor de Rotterdamse VVD, werd eerder dit jaar vader. In de weken na de geboorte van zijn kind overlegde hij regelmatig per whatsapp met zijn collega’s uit de fractie. Zij namen commissievergaderingen en raadsvergaderingen voor hem over. Verweij: ‘Ik heb daar best wel geluk mee gehad’.

Verweij heeft zes fractiegenoten, maar in de Rotterdamse raad zitten veel eenmansfracties. Zij kunnen minder makkelijk taken laten overnemen. ‘De drempel om je tijdelijk te laten vervangen is heel hoog. Ik denk dat het voor de groep mensen die in een kleine fractie zitten goed zou zijn om daar meer mogelijkheden voor te hebben’.

Geen verandering

Ceciel Nieuwenhout stuurde met vijf andere raadsleden al in 2021 een brief, waarin zij pleitten voor modernisering van de verlofregeling, naar toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren. De zestienwekentermijn moet volgens hen op de schop en er moeten meer mogelijkheden komen voor andere soorten verlof. Niet alleen zwangeren, maar ook hun partners of stellen die een kind geadopteerd hebben moeten verlof kunnen opnemen. Daarnaast moeten mantelzorgers verlof kunnen nemen.

Het Adviescollege Rechtspositie Politieke Ambtsdragers stelde begin dit jaar in een advies aan de minister dat volksvertegenwoordigers qua verlof dezelfde rechten zouden moeten krijgen als werknemers. De brief en het advies hebben tot nu toe niet tot verandering geleid.

Traditionele rolverdeling

Volgens Erik Verweij is de juridische weg niet de enige manier om de situatie te verbeteren. Flexibiliteit en welwillendheid van collega’s zijn ook erg belangrijk. Vaderschapsverlof, zegt Verweij, wordt vanuit de traditionele rolverdeling door sommige mensen nog steeds niet serieus genomen. In het Rotterdamse stadsbestuur gebeurt dat volgens hem wel: ‘We zitten gelukkig in een omgeving waarin veel mensen maatschappelijk betrokken zijn’. VVD-wethouder Vincent Karremans gaat binnenkort met vaderschapsverlof. ‘Dat wethouders met een beetje gezicht dat ook doen, geeft een goed voorbeeld’, zegt Verweij.

Doorwerken

Hoe lastig de regels zijn voor kleine fracties, ervoer het Tilburgse raadslid Linda Oerlemans (ONS Tilburg). Oerlemans kreeg als raadslid vier kinderen. Toen zij vier jaar geleden zwanger werd, liep ze tegen een probleem aan. Oerlemans werd in 2018 als enige raadslid voor de lokale partij Voor Tilburg in de raad gekozen, maar die partij stelde haar om onduidelijke redenen een dag na de verkiezingen op non-actief. Oerlemans besloot als zelfstandige fractie door te gaan. Bij tijdelijk ontslag zou haar zetel teruggaan naar Voor Tilburg. Oerlemans heeft daarom tot haar bevalling doorgewerkt, al leverde dat wel stress op: ‘Ik droomde dat mijn vliezen braken’, vertelde het hoogzwangere raadslid aan Omroep Brabant.

Drempels wegnemen

Oerlemans en Nieuwenhout hopen allebei dat de landelijke politiek voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2026 maatregelen neemt. Nieuwenhout: ‘Het is belangrijk om gelijke vertegenwoordiging te hebben van allerlei groepen in de samenleving. Je ziet dat er wel allerlei jonge vrouwen in de raad komen, maar dat die er dan toch sneller mee stoppen’.

Beide raadsleden willen dat drempels zo veel mogelijk worden weggenomen, ook voor mannen. Oerlemans: ‘Je legt met dit systeem de verantwoordelijkheid om voor het kind te zorgen weer helemaal bij de vrouw. Het zou goed zijn als mannelijke raadsleden daarin hun verantwoordelijkheid kunnen nemen en een rolmodel kunnen zijn’.

Obstakel

Het College voor de Rechten van de Mens laat desgevraagd weten dat meer gelijke genderverhoudingen in de politiek ervoor zorgen ‘dat vrouwen hun recht op politieke participatie beter kunnen uitoefenen’. Het ontslag voor zwangeren vormt volgens het College juist ‘een obstakel voor de politieke participatie van vrouwen’.

Om de gelijkheid tussen mannelijke en vrouwelijke politici te verbeteren, valt er volgens het College veel voor te zeggen om de verlofregeling parallel te trekken met die voor reguliere werknemers, zoals het Adviescollege Rechtspositie Politieke Ambtsdragers al eerder adviseerde. Wel wijst het College op de afwijkende aard van het werk van volksvertegenwoordigers. Bij nieuwe wetgeving moet goed worden nagedacht over het tijdelijk overdragen van het stemrecht, ‘zodat de volksvertegenwoordiging goed blijft functioneren en voltallig kan stemmen’.