Raadsleden pleiten voor modernisering verlofregeling

De mogelijkheden om je als politicus tijdelijk te laten vervangen zijn te beperkt, te star en bieden

geen ruimte voor flexibiliteit. Raadsleden uit Utrecht, Groningen en Breda pleiten daarom in een brief die vandaag wordt verstuurd aan de Tweede Kamer en minister Ollongren voor modernisering van hun verlof- en vervangingsregeling. ‘Deze starre regelingen maken het raadslidmaatschap niet toegankelijk en niet aantrekkelijk.’

In de praktijk zijn de huidige verlofmogelijkheden voor raadsleden vaak onvoldoende toereikend, merkt D66-fractievoorzitter Jony Ferket, een van de opstellers van de brief aan de Tweede Kamer met een afschrift naar de minister, VNG en de Vereniging van Raadsleden. Ze noemt als voorbeeld een raadslid dat voor Defensie wilden deelnemen aan een buitenlandse uitzending, maar dit alleen kon doen als hij ontslag als raadslid zou indienen, omdat de reden niet onder de wettelijke verlofmogelijkheden valt. ‘Het is een kwestie die alle gemeenteraden in Nederland aangaat.’

Namens de hele gemeenteraad van Utrecht hebben jullie hierover in 2019 al een brief gestuurd aan de minister. Heeft dat niets opgeleverd?
‘Die brief ging over de inflexibiliteit van onze rechtspositie en over die te starre verlofregeling. Het leidde tot een goed gesprek met haar ambtenaren, maar bood geen resultaat. Modernisering van de verlofregeling vraagt om een grondwetswijziging en een wijziging van de Kieswet, want deze regeling geldt ook voor Statenleden en Tweede Kamerleden. Dat is in de wetgeving dus niet zo snel geregeld. Je wilt ook niet een komen en gaan van politici, je moet immers op elkaar kunnen rekenen, maar je wilt ook een afspiegeling van de samenleving in de gemeenteraad en dat het raadslidmaatschap laagdrempelig is. Nu met de steun van de gemeenteraad van Breda en raadsleden in Groningen willen we de mogelijkheid om tijdelijk een pauze in te lassen verruimen.’

In de brief staat dat jullie als raadsleden de afgelopen jaren van heel dichtbij meemaakten hoe de wettelijke verlof met vervangingsregeling voor politici te knellend is. Waar lopen raadsleden tegenaan?
‘Ik zag het bij collega’s in de raad van Utrecht en ben nu ook zelf “slachtoffer” van de regeling. Ik ga deze week met zwangerschapsverlof. Er is een vaste periode van 16 weken en dat kun je nu alleen verlengen met nog eens 16 weken, terwijl ik in totaal een week of 20 wilde. Dat kan niet volgens de wet. Korter mag ook niet. We kennen ook raadsleden die een goede reden hebben voor verlof, maar die reden geldt dan niet voor de wet. Daarin is alleen verlof voor zwangerschap, bevalling en ziekte geregeld. Maar zorgverlof, ouderschapsverlof, verlof voor pleegzorg of adoptie en verlof voor een maatschappelijke rol zoals een betaalde baan of studie staan er niet in. Ouderschapsverlof moet meer mogelijk maken voor werknemers, dus waarom niet voor raadsleden? In onze raden zijn er tal van voorbeelden van mensen die niet met verlof konden. Een ander probleem is dat zieke raadsleden toch komen, omdat ze er niet nog 16 weken uit willen liggen. Maar kijk naar corona: je weet niet hoe lang je eruit ligt. Kiezers moeten wel op ons kunnen rekenen, vandaar ook die vaste periode van 16 weken, maar die tweede of derde periode moet je flexibeler kunnen invullen. Dat zou je van tevoren kunnen aangeven, zodat er ook duidelijkheid is voor de vervanger.’

Ik begreep dat je nu met zwangerschapsverlof gaat. Speelde die verlofkwestie ook mee in de keuze om geen lijsttrekker te willen worden voor de komende raadsperiode?
‘Het is voor mij nu zo dat avonden en weekenden doorwerken niet meer te combineren is met werk en gezin. 16 weken vind ik te kort, maar 32 weken te lang. Als ik er straks 32 weken uit ga, dan is dat tijdens een heftige periode, namelijk een half jaar voor de verkiezingen. Voor mij was dat overigens geen reden om niet voor het lijsttrekkerschap te gaan, maar voor mijn fractie en partij is het wel naar dat zij hun fractievoorzitter kwijt zijn voor zo’n lange periode tot de verkiezingen. Ik vrees dat deze starre regelingen ook maken dat het raadslidmaatschap nog minder toegankelijk en aantrekkelijk is en dat je daardoor ook mensen kunt verliezen. Ik zie dat raadsleden die na 16 weken eigenlijk nog ziek zijn zich te pletter werken, omdat ze niet veel langer verlof willen. Fracties functioneren daardoor minder goed.’

Minister Ollongren schrijft in haar Kamerbrief van 22 maart j.l. wel dat politiek verlof bij werkgevers te knellend is, maar niet over de randvoorwaarde die de wetgever zelf biedt om het raadswerk te kunnen combineren. Wat mist er volgens jullie?
‘De randvoorwaarde voor werkgevers is dat zij het mogelijk moeten maken om dit raadswerk te doen, maar wij als Nederlandse overheid zouden ook voor goede randvoorwaarden moeten zorgen, dus niet alleen voor zwangerschap of ziekte en ook de verlofperiode passender maken. Dat is iets dat ook vanuit de wetgever moet komen.’

Jullie zijn er stellig van overtuigd dat deze regeling niet meer van deze tijd is. De mogelijkheden om je tijdelijk te laten vervangen zijn te beperkt, te star en bieden geen ruimte voor flexibiliteit. Hoeveel steun hebben jullie al voor jullie initiatief?
‘De gemeenteraden die deze brief steunen hebben elkaar gevonden. We hopen ook de steun van de VNG te krijgen en omdat het ook voor Statenleden geldt is er ook een lijntje naar het IPO getrokken. De verwachting is dat dit breed leeft. Het is een partij-overstijgend initiatief voor een goede invulling van het ambt.’

Hoe kansrijk acht je jullie voorstellen?
‘Het is een project van de lange adem. Waarschijnlijk lukt het niet voor de komende raadsperiode, al zouden die flexibiliteit in de termijnen wel al geregeld kunnen worden in de Kieswet. De Grondwet moet worden gewijzigd voor meer verlofredenen. In het gesprek met BZK-ambtenaren werd daarom al gesproken over een tweetrapsraket: eerst de Kieswet en dan de Grondwet. We hebben wel de maatschappelijke trend mee. Als je nu kijkt naar familieverbanden, dan is adoptieverlof, pleegzorg en ook verlof voor studie of werkprojecten veel normaler. Het zou de raad laagdrempeliger maken voor alle leeftijdsgroepen, niet alleen voor gepensioneerden. Het raadswerk moet passen bij verschillende levensfasen. Als je meerdere perioden raadslid bent, waarom zou je dan niet elders maatschappelijke kansen kunnen benutten?’

Stel de regeling verandert niet, wat betekent dat dan voor het functioneren van de gemeenteraad?
‘Ik ben nu zeven jaar raadslid. Helaas verandert er op korte termijn niks, maar we willen het debat aanzwengelen. Belangrijk op korte termijn is dat raadsleden moeten weten dat ze niet de enige zijn die met deze dilemma’s kampen. Kan de fractie meer opvangen? Kunnen we nog meer voorbeelden verzamelen? Ik maak deze raadsperiode af vanaf januari en ga niet voor een derde termijn. Ja, ik was er vroeg bij, ik was 27 jaar toen ik startte als raadslid en ben nu 35 jaar.’

Merken jullie in gesprekken met kandidaat-raadsleden dat die starre verlofregelingen een drempel zijn?
‘Mijn persoonlijke ervaring is dat ze er tijdens de raadsperiode achter komen en er dan mee stoppen of dat ze maatschappelijke kansen laten schieten. Je brengt dus wel offers. Het speelt nog niet aan de voorkant, maar daar speelt wel al de belasting van het raadswerk mee: is het überhaupt wel te combineren met werk en privé? Je bent 24 uur per dag raadslid. Voor je gezin en je werk breng je veel offers. En als dan je gezondheid in de knel komt, dan is dat voor jezelf lastig, maar ook voor de fractie. Als door ziekte een deel van de portefeuilles mist, dan moet dat maar net kunnen. Zoiets is funest voor kleinere fracties.’