‘Misschien wordt ontslag ambtenaar wel lastiger’

‘We worden makkelijker ontslagen.’ Dat is het beeld dat bij menig ambtenaar leeft, als eenmaal de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) op 1 januari 2020 een feit is. 

Loe Sprengers, advocaat arbeids- en ambtenarenrecht bij het Utrechtse kantoor dat zijn naam draagt, kent die beelden wel. ‘Maar ze corresponderen niet altijd met de werkelijkheid.’ Sterker nog: misschien wordt het na 2020 zelfs lastiger om een ambtenaar te ontslaan. ‘Ze genieten dan immers een extra vorm van rechtsbescherming, waarbij een externe partij vooraf bekijkt of het ontslag wel terecht is.’

In beroep
Nu nog neemt het bestuursorgaan – zoals het college van B&W of een minister – het ontslagbesluit. Daar gaat wel een voornemen aan vooraf, waarover de ambtenaar nog wordt gehoord. Maar is het ontslagbesluit eenmaal genomen, dat is het ontslag een feit. De ontslagen ambtenaar kan wel in bezwaar bij het bestuursorgaan en daarna nog in beroep bij de bestuursrechter – en eventueel nog in hoger beroep bij de Centrale Raad van Beroep. ‘Maar de kern is: hij moet zelf in actie komen tegen zijn ontslag. En snel ook: dient hij zijn bezwaarschrift later dan zes weken in, dan heeft het ontslagbesluit rechtskracht en kan hij er niet meer tegenop komen.’

Gewetensbezwaar
Na 2020 is dat anders. Dan moet de werkgever van de ambtenaar in actie komen om het aangekondigde ontslag door te zetten. Een verweer tegen een ontslagbesluit wordt dan een toets van het voorgenomen ontslag door een externe instantie. Deze instantie kijkt of de grondslag waarop het ontslag is gebaseerd wel terecht is – dat is nieuw, zegt Sprengers. Bij een bedrijfseconomisch of organisatorisch ontslag en bij langdurige ziekte toetst het UWV of het ontslag mag worden doorgezet. Daarnaast zijn er nog zes meer ‘persoonsgebonden’ ontslaggronden, zoals disfunctioneren, een ontbrekend vertrouwen in de ambtenaar of gewetensbezwaren van de ambtenaar waardoor hij zijn werk niet kan doen. Die ontslaggronden worden getoetst door de kantonrechter. Door die extra rechtsbescherming in de voorfase gaan ambtenaren er op vooruit, vindt Sprengers. ‘Doe je als ambtenaar niks na het aangekondigde ontslag, dan moet de werkgever die stap naar het UWV of de kantonrechter zetten. Dat is winst voor de ambtenaar.’

Ook op een ander punt ligt het initiatief bij de overheidswerkgever, zegt Sprengers. ‘Deze zal vaak een beëindigingsovereenkomst voorstellen. Dan komt de WW-uitkering van de ontslagen ambtenaar niet in gevaar. Centraal in deze procedure staat dat partijen er onderling uit willen komen. Maar die overeenkomst heeft een prijskaartje, vaak in de vorm van een financiële vergoeding aan de ex-ambtenaar.’

Prettig
Toen het wettelijk traject van de Wnra in 2013 werd opgestart, gold de Wet werk en zekerheid (WWZ) nog niet – die kwam in 2015. De civiele sector kende toen nog de ontbindingsprocedure, waarbij de kantonrechter toetste of er ‘gewichtige redenen’ waren iemand te ontslaan, en dat bepaalde de hoogte van de ontslagvergoeding, zonder hoger beroep. Een procedure die vaak door beide partijen als prettig werd ervaren, zegt Sprengers. ‘Het duurde maar zes weken en dan wist iedereen waar hij aan toe was. Dat was een van de redenen voor overheidswerkgevers om de stap naar het civiele ontslagrecht te willen maken: zo’n snel, dus aantrekkelijk ontslagtraject moest ook gaan gelden
voor ambtenaren.’

Maar het liep anders, omdat de nieuwe civiele ontslagregeling ook hoger beroep bij het gerechtshof toestaat en cassatie bij de Hoge Raad. Sprengers: ‘De ontslagprocedures waarmee later ook ambtenaren te maken krijgen, zullen daarom vaak niet meer zo vlot zijn afgelopen. En kon de kantonrechter voorheen een onvoldragen ontslagdossier compenseren met geld, nu heeft die minder ruimte. We kennen immers een transitievergoeding waarvan de hoogte wettelijk is bepaald. De kantonrechter kan alleen daarboven nog een billijke vergoeding toekennen als de werkgever een groot aandeel had in het ontslag.’

Herplaatsing
Of het moeilijker zal worden om ambtenaren te ontslaan, ligt volgens Sprengers vooral aan de grootte van de overheidswerkgever. ‘Van een grote instelling wordt meer verwacht. Voordat iemand kan worden ontslagen, moet zijn onderzocht of deze ambtenaar niet had kunnen worden herplaatst. In kleine gemeenten is die mogelijkheid er vaak niet. Als herplaatsing niet lukt, ligt een ontslag eerder voor de hand. Maar qua ontslaggrond maakt het heden en de toekomst niet veel uit.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week (inlog)