Thuiswerken lastig op lange termijn

Blijven thuiswerken na de crisis wordt een hele klus. Ambtenaren zijn er best over te spreken, maar er zijn zorgen – ook bij leidinggevenden – over de effecten op lange termijn, zo leert onderzoek van de Radboud Universiteit en Binnenlands Bestuur.

De resultaten laten zien hoe de ervaringen met thuiswerken uit elkaar lopen, vertelt onderzoeker Peter Kruyen, universtair docent bestuurskunde aan de Radboud Universiteit. ‘Sommige werknemers ervaren het positief en sommige ervaren het negatief. Maar als je gaat kijken naar de groep die het wel fijn heeft, dan zie je ook daar signalen waardoor je je afvraagt: hoe houdbaar is het op de lange termijn?’

‘Frappant is dat de leidinggevenden zich veel zorgen maken’, merkt Kruyen op. Zeven op de tien leidinggevende respondenten maken zich zorgen om de fysieke gezondheid van hun medewerkers en acht op de tien om de mentale gezondheid. ‘Zulke hoge percentages had ik niet verwacht.’ Mensen lijken meer over te werken. ‘Leidinggevenden wuiven die signalen niet weg. Werknemers moeten rust nemen, maar door de situatie is de verleiding groter om door te werken. Het is belangrijk mensen te coachen zodat ze hun werk en privé scheiden.’

Een grote groep respondenten geeft aan productief te zijn op de thuiswerkplek en wil ook na de crisis meer thuiswerken. Twee tot drie dagen. Het is echter zorgwekkend dat één op de vijf respondenten aangeeft dat de thuiswerkplek niet ‘arboproof’ is. ‘Wellicht hadden de organisaties meer financiële compensatie moeten bieden voor het thuiswerken’, schrijven de onderzoekers. ‘58 procent geeft aan (helemaal) geen compensatie te hebben gekregen, tegenover 34 procent die wel in enige of sterke mate is gecompenseerd.’

Rust

‘Een fijne werkplek stimuleert om thuis te blijven, maar tegelijkertijd mis je de afleiding die ervoor zorgt dat je op tijd rust neemt en afstand neemt van het werk’, vertelt Kruyen. ‘Soms is het goed om gestoord te worden en nieuwe ideeën op te doen. Het merendeel vindt het fijn dat ze niet naar het werk hoeven reizen, maar uit het onderzoek blijkt dat je door reizen afstand neemt en het werk laat bezinken.’

De coronacrisis maakt het een stuk moeilijker om werk goed te doen, vinden zes op de tien respondenten. Het werk gebeurde wel en ook kon de meerderheid snel schakelen en de vakkennis verder ontwikkelen. Maar het bleek moeilijker om nieuwe initiatieven te ontwikkelen. En een ruime meerderheid – acht op de tien respondenten – lukte het niet om informatie op te vangen ‘uit de wandelgangen’. Er zijn bovendien minder informele ontmoetingen en er is minder verbondenheid met de organisatie. Deze problemen maken thuiswerken op de lange termijn moeilijker. ‘Dit zijn bij uitstek factoren die op de langere termijn doorwerken op de motivatie, inspiratie en creativiteit, en daarmee op de productiviteit en kwaliteit van het openbaar bestuur op de langere termijn.’

Ook het digitale vergaderen is tegelijkertijd praktisch en problematisch. De respondenten zijn positief over de gebruikte digitale middelen en de vergaderingen worden gewaardeerd om de efficiëntie.

Werkplezier

Tegelijkertijd heeft deze manier van vergaderen een ‘zeer negatieve impact’ op het werkplezier, het energieniveau, de ervaren kwaliteit van de vergadering en de ervaren mogelijkheid om te participeren. ‘Digitaal vergaderen is wel echt een ding’, zegt Kruyen. ‘Het is de meest prominente verandering van het thuiswerken en men ervaart het als efficiënter, maar het is niet echt plezierig. Vragen stellen, ideeën bedenken en persoonlijke informatie delen gaat moeilijker.’

Er zijn ook motivatieproblemen: 15,3 procent is (zeer) ontevreden en 14 procent heeft (helemaal) geen zin om te werken. Al hoeft dat natuurlijk niet door het thuiswerken of de coronacrisis te komen. ‘Mogelijk waren ze voor die tijd ook ontevreden’, verduidelijkt Kruyen. ‘Maar het is natuurlijk wel een indicator dat het met sommige mensen thuis niet goed gaat. Een kwart van de mensen voelt zich geen onderdeel van de organisatie. 30 procent ervaart eenzaamheid. Dat is fors.’

Thuiswerken zorgt voor langdurige stress. Uit een regressieanalyse blijkt dat stress over werk meer ervaren wordt door ‘vrouwen, jongere respondenten en mensen die thuiswonende kinderen hebben in de leeftijdscategorie 5 tot 18 jaar’. Samen met samenwonende respondenten en mensen met inwonende familieleden hebben ze vaker ‘een uitgeblust gevoel’.

Stress

Het wordt Kruyen duidelijk dat er veel stress is. ‘Dat kun je linken aan het geen afstand kunnen nemen van werk, de onzekerheid die de toekomst brengt, het missen van sociale binding – dat werkt door op die stressbeleving. Het zijn risico-indicatoren. We weten niet hoe het was voor het thuiswerken, maar door het alleen zitten kunnen problemen wel extra opspelen. De situatie maakt kwetsbaren nog kwetsbaarder. Of ongemotiveerde mensen nog ongemotiveerder.’

Zo wordt duidelijk dat een juiste invulling van hybride werken, dus een mix van thuis en op kantoor, nog een grote uitdaging wordt. Kruyen: ‘De ervaringen liggen zo uit elkaar en er is onzekerheid over waar we met zijn allen naartoe gaan. De een kan ’s avonds ongestoord werken, maar voor een ander is het frustrerend dat die een collega overdag niet kan bereiken. Het kan vrijheid geven om ’s avonds nog mailtjes te kunnen behandelen, maar voor een ander kan het ontvangen van mailtjes een signaal zijn van: ik moet nog werken. ‘Onze belangrijkste aanbeveling is dan ook dat men samen terugblikt op de ervaringen met het thuiswerken, de ervaren voor- en nadelen bespreekt, en de verwachtingen en wensen uitspreekt. Om daarna afspraken te maken over de invulling van het hybride werken.

Dit onderzoek werd gehouden in maart en april 2021. In totaal reageerden 5.059 ambtenaren. Zie ook pagina 14.