Geen loon? Dan geen ambtenaar. Of toch wel?

Meer personen dan eerst gedacht krijgen na 2020 de ambtenarenstatus. Dat blijkt uit de Aanpassingswet Wnra, die nu bij de Tweede Kamer ter behandeling ligt.

Omgekeerde normalisering
Wie nu nog ambtenaar is, kan die status wel eens verliezen. Daarentegen zijn er werknemers die op 1 januari 2020 plotseling ambtenaar worden. Dat komt omdat de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) het begrip ‘ambtenaar’ een andere betekenis geeft dan nu uit de Ambtenarenwet blijkt. Een ambtenaar in de zin van de Ambtenarenwet is iemand die is aangesteld om in openbare dienst werkzaam te zijn. Een ambtenaar in de zin van de Ambtenarenwet 2017 is iemand die werkzaam is krachtens arbeidsovereenkomst met een overheidswerkgever – en dat is het uitgangspunt van de Wnra. Zo krijgen werknemers van een groot aantal instellingen en instanties, zoals het UVW, TNO en de Sociale Verzekeringsbank na 1 januari 2020 de ambtenarenstatus. Die ‘omgekeerde normalisering’ gaat zo’n 30 duizend nieuwe ambtenaren – met een arbeidsovereenkomst – opleveren.

Onkostenvergoeding
Het begrip arbeidsovereenkomst is hier van belang. Zo’n overeenkomst houdt in dat de werknemer in dienst van de werkgever arbeid zal verrichten en de werkgever is verplicht om in ruil daarvoor loon te betalen. Er zijn echter ook personen die geen loon ontvangen, zoals de honorair consul – hij krijgt alleen een onkostenvergoeding. Dat geldt doorgaans ook voor bijzondere opsporingsambtenaren en de buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand. En geen loon betekent in principe: geen arbeidsovereenkomst, dus geen status als ambtenaar. Toch worden zij allen ook ambtenaar.

Dat komt omdat de Ambtenarenwet 2017 hier een uitweg biedt. Niet alleen de arbeidsovereenkomst is de basis voor het ambtenaarschap, ook het feit of een functie is aangewezen bij algemene maatregel van bestuur. Omdat de functies van de honorair consul en bijzondere opsporingsambtenaren bij gemeenten en provincies zijn aangewezen bij een amvb, zijn zij toch ambtenaar.

Ambtenaar burgerlijke stand
Iets dergelijks gebeurt met de BABS, de buitengewoon ambtenaar van de burgerlijke stand. Die is nu nog aangesteld en het is nog niet zeker of deze aanstelling kan worden omgezet in een arbeidsovereenkomst. Daarvoor is immers vereist dat de BABS loon ontvangt als tegenprestatie voor zijn werk. Juist bij een BABS is het volgens minister Ollongren in de memorie van toelichting bij de Aanpassingswet Wnra de vraag of dat het geval is, omdat deze niet onder de CAR-UWO valt. In het Burgerlijk Wetboek staat dat de BABS een ambtenaar moet zijn maar zonder arbeidsovereenkomst zou de BABS de ambtenarenstatus verliezen. De functie van BABS zal daarom een functie worden die tot stand is gebracht door een algemene maatregel van bestuur. Alleen via deze constructie kan de BABS ambtenaar blijven.

De koepelorganisaties van de gemeenten en de provincies, VNG en IPO, zullen een lijst met ‘ambtenaren’ aanleveren waarmee gemeenten en provincies geen arbeidsovereenkomst hebben gesloten.