Ambtenaren en meningen

‘Voor elke burger geldt het grondrecht van vrije meningsuiting. Dus ook voor ambtenaren.’ De tekst staat letterlijk in de Gedragscode Integriteit Rijk.

En eronder: ‘Maar voor jou als ambtenaar is dit recht in relatie tot jouw ambtelijk functioneren wel begrensd’. Zo maakt het verschil hoe dicht de ambtenaar bij het onderwerp staat waarover deze een mening uit. Wie voor de onderwijsinspectie werkt moet bijvoorbeeld terughoudender zijn met het uiten van een persoonlijke mening over de onderwijskwaliteit dan iemand van de Belastingdienst. Maar die laat zich weer beter niet al te kritisch uit over belastingheffing. Daarnaast waarschuwt de gedragscode ambtenaren zich niet al te persoonlijk uit te spreken over onderwerpen die op dat moment maatschappelijk en politiek gevoelig liggen. Zoals de strijd tussen Israël en Hamas.

Onlangs verschenen er oproepen van groepen ambtenaren die vinden dat de politiek na de Hamas-aanslagen wel erg eenzijdig achter Israël ging staan. De brieven van rijksambtenaren en van Amsterdam werden honderden keren ondertekend. Rode draad: overheid, heb meer oog voor de gevolgen voor Palestijnse burgers van het gebombardeer van het Israëlische leger op de Gazastrook.

Demissionair minister van Justitie en VVD-lijsttreker Yesilgöz haalde hard naar ze uit. ‘De politieke leiding bepaalt de lijn, niet andersom.’ Opmerkelijk. Want de ambtenaren deden geen poging het beleid te bepalen, ze vroegen om ‘aandacht en steun voor de-escalatie en onmiddellijke beëindiging van de voortdurende geweldsituatie in de Gazastrook en op de Westelijke Jordaanoever.’ Ze gaven een mening. En dat mogen ambtenaren. Net zoals ze een mening mogen hebben over het klimaat, over de Russische inval in de Oekraïne, of zoals in het verleden, tegen plaatsing van kernwapens in ons land.

Wat er gebeurt als ambtenaren klakkeloos van kritiekloos het beleid van politici volgen, hebben we kunnen zien tijdens de parlementaire enquête naar de toeslagenaffaire. In dat licht is de uitspraak van de demissionair Justitieminister dat ambtenaren hun mening beter voor zich kunnen houden behalve verbazend ook bijzonder wrang. Dus ambtenaren: spreek u uit. Misschien juist op het moment dat onderwerpen maatschappelijk en gevoelig liggen.