Leren genoeg rustpauzes te pakken

Gezondheidsrisico’s door thuiswerken

Hoe gaat het met de gezondheid van Binnenlands Bestuur-lezers die al zo’n drie maanden thuiswerken? De reacties op de enquête die Binnenlands Bestuur en de Radboud Universiteit hielden, gaan alle kanten op. Sommige ambtenaren rapporteren meer vrije tijd, meer bezinning, meer rust. Sommigen hebben meer energie aan het einde van de werkdag en kunnen geconcentreerder werken.

Maar anderen ervaren juist stress. ‘Het gevoel van eenzaamheid is sterk vergroot. Het gevoel van ontevredenheid over mijn leven ook’, schrijft een lezer bijvoorbeeld. ‘Ik voel me opgesloten’, schrijft een ander. En weer een ander: ‘Taken voor werk en privé lopen tijdens deze crisis volledig door elkaar. Ik kan daar geen structuur in aanbrengen. Dit geeft stress en ik voel me op beide terreinen falen.’

Individueel
Dat is dan ook het eerste inzicht over de effecten van thuiswerken op ons welzijn: het verschilt nogal van persoon tot persoon. Marc van Veldhoven, hoogleraar werk, gezondheid en welzijn aan Tilburg University, herkent dat beeld: ‘Het is vooral interessant hoe individueel die patronen zijn. Voor sommigen is het nu makkelijker om een rondje te hardlopen omdat ze niet tot half zeven in de file staan. Anderen hebben het juist drukker omdat ze bijvoorbeeld kinderen moeten bijscholen.’

In een onderzoek naar de voor- en nadelen van thuiswerken schreef hij eerder deze maand: ‘De universele reactie op thuiswerken bestaat niet.’ Ook uit dat onderzoek blijkt een gevarieerd beeld, waarbij verandering de enige constante lijkt. Bijvoorbeeld: 47 procent zegt minder te bewegen, maar 39 procent beweegt juist meer. Bijna alle thuiswerkers maakten dus een verandering door.

De verschillen in onze thuiswerk-ervaringen worden deels bepaald door externe omstandigheden. Met name de thuissituatie lijkt een belangrijke factor. Maar ook verschillen in gedrag spelen een rol. Van Veldhoven: ‘Als je iemand bent die een beetje chaotisch is, dan vind je dat telewerken ook moeilijk.’

Hoewel dus niet iedereen met problemen kampt, is er wel een aantal gezondheidsrisico’s waarvoor thuiswerkers extra vatbaar zijn. Ten eerste: te lang doorwerken. ‘Je moet jezelf de rust geven’, zegt Derek Wanrooij, adviseur werk en gezondheid bij de provincie Gelderland. ‘Mijn indruk is dat mensen nu veel meer werken. Ze zijn kritisch naar zichzelf – werk ik wel voldoende? – en pakken daardoor onvoldoende rustpauzes. Terwijl dat heel belangrijk voor je is. Op kantoor doe je dat automatisch, nu we thuiswerken moeten we dat leren.’

‘Thuis gaan mensen eerder over grenzen heen’, weet ook hoogleraar Marc van Veldhoven. ‘Op kantoor heb je vaak een dagplanning, gestructureerd rond meetings, sociale contacten en gezamenlijke pauzes. Bovendien is er een soort collectieve klok. Als iedereen om half zes naar huis gaat, dan krijg je een cue. En thuis heb je misschien niet eens in de gaten dat het al half zes is.’

Schermen
Vooral een overschot aan beeldschermwerk kan schadelijke effecten hebben. Sterker nog: de Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) raadt aan om beeldschermwerk te beperken tot maximaal vier uur per dag en af te wisselen met andere taken. Dat is geen overbodige luxe, benadrukt Van Veldhoven: ‘Dat is gebaseerd op hele stapels langlopende, goede onderzoeken die laten zien dat, als mensen veel meer tijd doorbrengen achter een beeldscherm, dat problemen voorspelt. Zowel lichamelijk als mentaal.’

Ondanks dat is onze schermtijd de afgelopen decennia flink toegenomen. Met de vervanging van offline overleg door videovergaderingen zal die trend de afgelopen maanden ongetwijfeld verder doorgezet zijn. Terwijl juist beeldbellen extra vermoeiend is, waarschuwt Jan van Brero (accountmanager bij IZA, een grote zorgverzekeraar in de publieke sector): ‘We zijn steeds op zoek naar de emoties die mensen hebben, maar via beeld zijn die moeilijker te herkennen. Dat kost dus veel energie.’

Even gek doen
Ten slotte bestaat het risico dat we door het thuiswerken – omdat we meer werken, of omdat de dagelijkse gewoontes verstoord zijn – te weinig bewegen. Uit onderzoek van het Radboud UMC bleek onlangs dat thuiswerkers tot wel twintig procent minder bewegen. Van Veldhoven: ‘Niet bewegen is echt een fors gezondheidsrisico.’ Om die risico’s te beperken hoeven we niet meteen tien kilometer te gaan hardlopen, denkt Van Brero. ‘Ik zou vooral zeggen: bedenk kleine dingetjes. Uiteindelijk telt het op.

Doe een squat achter je bureau. Of loop, als het kan, een trap op en af als je naar de wc gaat. Voel je niet schuldig als je even van je bureau wegloopt om de was op te hangen.’ Een andere aanrader van Van Brero: ‘Je kunt je laptop, bij gebrek aan een sta-bureau, ook op een strijkplank zetten.’ En zijn eigen favoriete oplaadmomentje, ontdekt dankzij het thuiswerken: ‘Even gek doen op de trampoline.’

Om variatie, ontspanning en beweging in de werkdag in te bouwen, hebben we structuur nodig – precies datgene waar de lezer aan het begin van dit artikel moeite mee had. Waar die structuur op het kantoor veel meer collectief werd bepaald, zijn we nu op onszelf aangewezen. Het aanbrengen van structuur zal dan ook vooral vanuit het individu zelf moeten komen, zegt Van Veldhoven. Maar er ligt ook een taak voor werkgevers om informatie en training te bieden. ‘Het thuiswerken past goed bij mensen die zichzelf goed kunnen managen. Maar dat kun je ook leren.’

Dankzij corona minder verzuim
De provincie Gelderland stelde onlangs 1.000 euro beschikbaar voor ambtenaren om een ergonomisch verantwoorde thuiswerkplek in te richten. Dat sloeg aan: van de ruim 1.300 medewerkers maakten 750 gebruik van het budget, meldt Derek Wanrooij, adviseur werk en gezondheid. De tegemoetkoming komt voort uit een wettelijke verplichting, vertelt Wanrooij: ‘De Arbowet is daar heel duidelijk in: je bent er als werkgever verantwoordelijk voor dat mensen een ergonomisch verantwoorde werkplek hebben.’

Het ziekteverzuim bij de provincie is sinds het thuiswerken alleen maar gedaald, vertelt Wanrooij verder. De effecten van de sluimerende gezondheidsrisico’s zijn daarin dus nog niet te zien. Toch ziet ook Wanrooij dat er een groep ambtenaren is die de structuur van het kantoor mist. Waar nodig krijgen mensen toestemming om een of twee dagen op kantoor te werken. En een aantal alleenstaande ouders, die het thuiswerken moeilijk kunnen combineren met zorg voor de kinderen thuis, kregen gedeeltelijk bijzonder verlof.