Laten gemeenten zich leiden door angst voor krappe arbeidsmarkt?

Gemeenten hielden miljarden over de afgelopen jaren en dat is niet per se goed nieuws, aldus minister Bruins Slot (Binnenlandse Zaken, CDA) begin oktober. Grote personeelstekorten worden genoemd als mogelijke oorzaak. Maar de cijfers, geleverd door Vensters voor Bedrijfsvoering, laten zien dat gemeenten goed op sterkte zijn. Laten gemeenten zich niet leiden door angst voor krapte op de arbeidsmarkt? Is er sprake van copycatgedrag? ‘Wij hebben het beeld dat cruciale vragen niet worden gesteld.’

Elk jaar

De personele lasten zijn de afgelopen jaren harder gestegen dan de totale lasten: 19 versus 10 procent. Als de personele lasten daar uit worden gehaald, is het contrast nog groter: dan blijft er nog maar 8,5 procent over. ‘Het is niet dat de formatie exponentieel groeit, maar die wordt elk jaar een beetje meer’, zegt managementadviseur ­Johan Posseth van Vensters. ‘De personele lasten stijgen ook door stijgende salarissen en de cao, maar we zien het ook in het aantal medewerkers en fte’s.’

Het gemiddelde aantal gemeenteambtenaren per 1.000 inwoners is flink gestegen. Het bevestigt dat gemeenten aan het werven zijn. ‘Moet dat zo blijven?’ vraagt Posseth zich af. ‘Rond 2014 en 2015 was het logisch dat de formatie toenam door de decentralisaties, maar welke taken kwamen er in deze periode bij? Het werk is misschien wat complexer geworden door corona, maar het takenpakket is op zichzelf hetzelfde gebleven.’ Mogelijke verklaringen zijn dat gemeenten veel nieuwe projecten zijn gestart in verband met nieuwbouw en de Omgevingswet en ook anticiperen op natuurlijk verloop. Ook ziet Vensters dat gemeenten in het kader van goed werkgeverschap uitbestede taken terughalen, zoals in de facilitaire dienstverlening.

Zichzelf vragen stellen

Gemeenten kennen een toegestane formatie en een werkelijke bezetting. De werkelijke bezetting zit al jaren vrij dicht tegen het maximum van wat door de raad is goedgekeurd en zit nu op 96 procent. ‘Misschien dat gemeenten anticiperen op verwachte personeelstekorten’, aldus Johan Posseth, ‘maar ze moeten zichzelf eerst nog wel wat vragen stellen voordat ze mensen gaan aannemen. Over hoe ze zich verhouden tot andere gemeenten, bijvoorbeeld. Dit soort gegevens helpt daarbij, maar wij hebben het beeld dat deze check te weinig wordt gedaan. Dat er snel een vacature wordt geplaatst, maar dat er niet wordt gekeken of die echt nodig is.’

Binnen de eigen afdeling

Het niveau van de inhuur was al hoog en is weer toegenomen. ‘De inhuur heeft steeds minder een tijdelijk karakter terwijl het aantal eigen mensen in vaste dienst ook toeneemt ’, ziet ­Johan Posseth. ‘Dan zou je eigenlijk willen weten: waarom? Een mogelijke verklaring voor de inhuur zou de schaarste van ict’ers zijn, maar die wisselt erg per gemeente. Wij hebben het beeld dat die vragen ook niet worden gesteld – iedereen maakt beslissingen binnen de eigen ­afdeling. Zou een pas op de plaats niet handig zijn? In onze optiek zouden besturen en managers meer aandacht kunnen besteden aan de cruciale vraag: hoe kunnen we een bepaalde ­opgave zo eenvoudig mogelijk realiseren?’

Lees het volledige verhaal in nummer 21 van Binnenlands Bestuur.