Lastige vragen na schrappen status aparte ambtenaar

Wet normalisering werpt schaduw vooruit

De Eerste Kamer nam circa een jaar geleden de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren aan. De wet regelt dat ambtenaren zoveel mogelijk dezelfde rechten krijgen als werknemers uit het bedrijfsleven. ‘Kamerleden vonden dat er geen onderscheid meer was tussen het werk van ambtenaren en dat van werk nemers in de private sector deden’, stelt bijzonder hoogleraar arbeidsrecht Alexander de Becker van de Leiden Universiteit. ‘Het was dus ook niet langer duidelijk of het verschil in rechtspositie wel moest worden gehandhaafd.’

Waar er vroeger typische ambtelijke beroepen waren is dat tegenwoordig niet meer zo. ‘Neem het onderwijs. Bepaalde docenten in de private sector doen nagenoeg hetzelfde als leraren in de publieke onderwijssector. In dat geval is de Wet normalisering een uitkomst,’ aldus De Becker. Alleen gezagdragende ambtenaren zoals rechters, militairen of politiemensen hebben straks nog een echte aparte status.

Niet dat de ambtelijke status helemaal verdwijnt, wel wordt die sterk ingekaderd. Zaken zoals de geheimhoudingsplicht, het verbod om giften aan te nemen en de plicht van het melden van andere functies blijven bestaan. De vrijheid van meningsuiting is ook een bijzondere bepaling bij ambtenaren.

De status en de toetsing daarvan zal nog altijd binnen het ambtelijke kader blijven. Ambtenaren moeten immers meer rekening houden met de context waarbinnen ze werken dan werknemers in de private sector. De vrijheid van menings uiting was voor ambtenaren al beperkter en dat blijft zo.

Politieke mening
Op een congres ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Adviescommissie Grondrechten en Functie- uitoefening Ambtenaren (AGFA) bleek vorige week dat ambtenaren daar nog altijd mee worstelen. Mogen ze zich op sociale media wel uitlaten over de actualiteit? En wat te doen met een politieke mening op feestjes en verjaardagspartijen?

AGFA-voorzitter Cohen begrijpt dat het nog altijd lastige vragen zijn. ‘Het komt erop neer dat wij in onze democratie buitengewoon hechten aan de vrijheid van meningsuiting,’ aldus Cohen.

Wat vindt hij van de Wet normalisering? ‘Die wet gaat over de vraag of de ambtenaren wel een speciale rechtspositie moeten hebben. Volgens de nieuwe wet hoeft dat niet. Wat onverlet laat dat ambtenaren wel een extra toets nodig hebben waar het gaat om de beperking van de vrijheid van meningsuiting.’

Of de AGFA daar straks nog voor nodig is, is de vraag. Cohen: ‘Wat de AGFA betreft maakt het niet veel uit of dat bij ons gebeurt of ergens anders, zoals bij de bestuursrechter. Want die weet ook hoe het overheidsbestel in elkaar zit en heeft daar ook gevoel voor.’

Kan Cohen bij de AGFA het licht uit doen nu de wet normalisering er ligt? ‘Dat zou kunnen. We moeten onszelf heroverwegen. Zolang het doel wordt gediend, kan het ook best zonder de AGFA. En ja, veel werk is het momenteel niet. De afgelopen drie jaar hebben we vier uitspraken gedaan op het gebied van de vrijheid van meningsuiting.’

Addertje
De wet normalisering gaat per 1 januari 2020 in. Hoogleraar De Becker waarschuwt echter nog voor een addertje onder het gras. ‘De nieuwe wet regelt niet hoe de cao’s in het lokale bestuur moeten worden gesloten. Je loopt het risico dat je een enorm amalgaam krijgt aan gemeentelijke en provinciale cao’s.’ In Zweden en Italië hebben alle lokale overheden zich verenigd in één grote werkgeversorganisatie, die overkoepelende cao’s afsluit met de vakbonden. Nederland zou daar volgens De Becker een voorbeeld aan kunnen nemen. ‘Iemand die straks in een bepaalde cao bij een kleine gemeente zit en overstapt naar een grote gemeente, zal te maken kunnen krijgen met een totaal andere cao. Ambtenaren die willen verhuizen, zullen daardoor wellicht moeilijker die stap kunnen zetten.’

‘Wet normalisering onvoldoende op netvlies’
Volgens Roel Cazemier, voorzitter van het VNG-college voor Arbeidszaken, staat de Wet normalisering nog onvoldoende op het netvlies van P&O’ers bij gemeenten. ‘Dat zou weleens tegen kunnen vallen’, zegt hij daarover tegen VNG Magazine. ‘Sinds 1815 geldt de ambtelijke aanstelling, dat is straks wezenlijk anders.’

Als gevolg van de Wet normalisering verandert vanaf 2020 de positie van de werknemer ten opzichte van de werkgever. Cazemier: ‘We moeten op zoek naar de kansen die dit biedt. Ambtenaren worden niet meer eenzijdig aangesteld of ontslagen, er is veel meer sprake van een onderhandeling tussen twee partijen.’

Volgens de burgemeester van Schoonhoven verwachten veel gemeenten dat de VNG het voortouw neemt bij het in kaart brengen van de gevolgen van de Wet normalisering voor hun eigen organisatie. Cazemier: ‘De lokale werkvloer moet het nog oppakken, maar daar is ook nog wel tijd voor.’