Kandidaat-bestuurder moet niet overmoedig worden

Politieke ambtsdragers doen er goed aan om in het kader van eenduidige transparantie ervoor te zorgen dat hun cv of web-profiel (bijvoorbeeld hun LinkedIn-pagina) naadloos aansluit op een later openbaar te maken lijst van nevenfuncties. Het is een van de tips in de deze week verschenen geactualiseerde ‘Handreiking integriteit van politieke ambtsdragers bij provincies, gemeenten en waterschappen’.

Valkuilen
‘Integriteit lijkt vaak een vanzelfsprekendheid te zijn en juist daar zit de valkuil’, staat in het hoofdstuk over werving en selectie van volksvertegenwoordigers door politieke partijen en van kandidaat-bestuurders door de gemeenteraad, Provinciale Staten of het algemeen bestuur. ‘Een tweede valkuil is dat integriteit in overgrote meerderheid als iets gezien wordt dat over anderen gaat en niet over uzelf’, gaat het hoofdstuk verder. ‘Integriteit is vaak complex, niet eenduidig, met gekleurde en grijze gebieden en staat bijna altijd in een dynamisch politiek-bestuurlijke werkelijkheid. Er geldt: Integriteit is geen bezit, maar een constante opgave en uitdaging.’

Werving en selectie
De handreiking integriteit van politieke ambtsdragers (2016) is geactualiseerd. Nieuw in de handreiking, een gezamenlijke uitgave van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen, is het hoofdstuk over de werving en selectie van politieke ambtsdragers. Verder is de tekst van de handreiking en modelgedragscodes meer toegespitst op de hedendaagse praktijk. Deze modelgedragscodes gelden voor alle bestuurders in gemeenten, provincies en waterschappen.

Weerbaarheid
Het nieuwe hoofdstuk wijst de kandidaat-volksvertegenwoordiger en de kandidaat-bestuurder eerst op twee al eerder verschenen publicaties: de Handreiking integriteitstoetsing en de Handleiding basisscan integriteit. De handreiking integriteitstoetsing biedt in een soort toolbox, een overzicht van methoden die wervings- en selectiecommissies van politieke partijen kunnen benutten. Daarbij is het ook ‘actueel’ om te bezien in de mate waarin het bestuur en volksvertegenwoordiging weerbaar is en moet zijn tegen ondermijning. Het Netwerk Weerbaar Bestuur kan hiervoor een nuttige hulpbron zijn en voor de zelfassessment is er de Toolkit democratische weerbaarheid voor politieke ambtsdragers.

Potentiële onmogelijkheden
Inmiddels screent twee derde van de landelijke partijen en ongeveer 60 procent van de plaatselijke afdelingen haar kandidaat-volksvertegenwoordigers en kandidaat-bestuurders, blijkt uit onderzoek uit 2018. In het hoofdstuk wordt specifiek ingegaan op een aantal ‘potentiële onmogelijkheden’ om volksvertegenwoordiger of bestuurder te worden die met name uit antecedentenonderzoek blijken. Een vorm hiervan is openbaar bronnenonderzoek. Via internet is er immers van alle traceerbaar uit het verleden. Een kandidaat moet zich daarom bewust zijn van eventuele uitingen en gedragingen in het verleden, hoe die zijn vastgelegd en hoe die daar mee omgaat. Een LinkedIn-pagina of openbaar cv moet naadloos kunnen aansluiten op een later te publiceren lijst van nevenfuncties.

Terugkijktermijn
Verder is de Aanvraag Verklaring omtrent het Gedrag (VOG) een benoembaarheidsvereiste voor een bestuurlijke functie. De Dienst Justis van het Ministerie van Justitie en Veiligheid werkt hiervoor met screeningsprofielen, waarbij een terugkijktermijn geldt van tien jaar. Een wethouder moet omgaan met gevoelige informatie en dat brengt verschillende risico’s met zich mee. Er bestaat het gevaar van omkoping of van zichzelf een voordeel verschaffen door de verkregen informatie. Mocht er rond geld, goederen of personen in die termijn van tien jaar iets voorgevallen zijn, dan zegt dat in negatieve zin iets over zijn/haar kwetsbaarheid en integriteit om als politieke ambtsdrager op te kunnen treden.

Overmoedigheid en achteloosheid
De eerdergenoemde handleiding basisscan integriteit biedt uitgangspunten, afwegingen en tips voor een gedegen voorbereiding en zorgvuldige uitvoering van risicoanalyses voor kandidaat-bestuurders. Met een risicoanalyse integriteit jegens een persoon of partij worden mogelijke integriteitsrisico’s in kaart gebracht en geanalyseerd en kunnen er eventueel risicobeheersende maatregelen worden genomen. De handleiding schrijft voor dat het vooral in het eigenbelang van de kandidaat-bestuurder is om vlak voor een benoeming nog eventuele kwetsbaarheden rond integriteit op te sporen ‘voordat u het glazen huis betreedt’. Ook de kandidaat-bestuurder die zich na de toetsing door zijn partij veilig acht wordt gewaarschuwd: behoedt u voor overmoedigheid en achteloosheid. ‘Integriteit blijft complex en analyses en duidingen kunnen verschillend uitwerken.’ De weging en beoordeling van een analyse is immers contextgebonden en een bestuurlijke setting is weer anders dan die van een volksvertegenwoordiger.

Collegiale afspraken
Een laatste aandachtspunt is de eerste vergadering als bestuurder van het nieuwe college of dagelijks bestuur. Raadzaam is om integriteit dan een apart te bespreken onderwerp te maken. Er kan dan worden gerefereerd aan afspraken rond de benoeming om integriteitsrisico’s weg te nemen of beheersbaar te maken en deze kunnen alsnog worden vastgelegd of gemonitord. Ook kunnen er ‘collegiaal’ afspraken worden gemaakt over hoe te handelen bij opkomende integriteitskwesties. Het beste is om direct een afspraak te maken over de te hanteren integriteitsagenda. ‘Op die manier blijft integriteit praktisch, levend en is dus continuïteit duurzaam geborgd.’