Beleidsstuk? Dan geen klare taal

Steeds meer gemeenten communiceren alleen in eenvoudige taal met de burger. In vaktermen: op B1-niveau. Taaldeskundigen hebben hun twijfels. ‘In een beleidsstuk werken dwingende regels belemmerend.’

Stichting Lezen & Schrijven en het Nederlands Debat Instituut reikten tijdens verkiezingsdebatten in februari en maart in verschillende gemeenten prijzen uit aan de ‘meest begrijpelijke spreker’: lokale politici die in duidelijke taal hun standpunten wisten uit te leggen.

Nu hebben in Oss – waar in november raadsverkiezingen zijn – alle politieke partijen (op één na) zich verplicht om ook hun verkiezingsprogramma’s in begrijpelijk Nederlands op te stellen. Dat laatste is voornamelijk te danken aan Aysegül Demirci en Theodora Verploegen, communicatie-adviseurs bij deze gemeente. Ze hebben de afgelopen drie jaar met hun project ‘Klare Taal’ de hele organisatie weten te doordringen van het belang van duidelijk schrijven. Voor hun inzet werden ze onlangs benoemd tot Ambassadeur Heldere Taal 2014, een titel die communicatiebureau Loo van Eck in 2012 in het leven riep.

Alle 350 ambtenaren in Oss die weleens iets moeten schrijven wat bestemd is voor burgers, volgden een driedaagse training ‘eenvoudig Nederlands’ door Bureau Taal uit Beusichem. De veertig meest enthousiaste deelnemers werden benoemd tot ‘taalcoach’, zij dienen als vraagbaak voor collega’s. Iedere afdeling heeft er minimaal één.

Verder stelden Demirci en Verploegen met behulp van Bureau Taal een schrijfwijzer samen, met tips en voorbeelden, do’s en don’ts (‘gebruik geen buitenlandse woorden’) en maakten ze allerlei leuke hulpmiddelen voor hun collega’s, zoals de Klare Taal-kalender. Allemaal met het doel hen eenvoudig te laten schrijven zodra ze het woord tot de inwoners van Oss richten. Eerst in brieven, later ook in folders, web­teksten en sinds kort zelfs in raads- en collegestukken. En in verkiezingsprogramma’s dus.

Eenvoudige taal hanteren betekent in Oss, net als bij steeds meer andere gemeenten en overheidsinstellingen: schrijven op B1-niveau. Bureau Taal, samenwerkingspartner van Oss en 45 andere gemeenten, maakt gebruik van het Europees Referentie­kader voor de Talen (ERK) om het taalniveau van teksten vast te stellen. B1 zou het ideale niveau zijn voor het communiceren met burgers omdat teksten in die moeilijkheidsgraad voor 95 procent van de bevolking begrijpelijk zouden zijn.

Dubieus
Carel Jansen ziet de toename van het schrijven op B1-niveau met lede ogen aan. ‘Het Europees Referentiekader is ontwikkeld om de taalvaardigheid van mensen te meten, niet de moeilijkheidsgraad van teksten’, stelt de hoogleraar communicatie- en informatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Bovendien gaat het bij het ERK over kennis van vreemde talen, niet over het begrijpen van je moedertaal. Wetenschappelijk gezien is deze methode dus dubieus.’

Het zou volgens Jansen allemaal niet zo erg zijn als het B1 goed werkte  ‘Maar dat is naar mijn idee lang niet altijd zo. Bij teksten die uitleggen wat je moet doen, zoals handleidingen, is het voor iedereen prettig wanneer die in eenvoudige taal zijn gesteld. Korte zinnen, geen moeilijke woorden. Maar in andersoortige teksten, zoals een beleidsvisiestuk, is de kans groot dat je je doel voorbijschiet wanneer je jezelf diezelfde dwingende regels van eenvoud oplegt. Soms kun je de complicaties van de werkelijkheid dan geen recht doen. Als betrokken burger wil ik kunnen meedenken over – soms ingewikkelde – beleidskwesties. Al te simpele teksten kunnen dat belemmeren. Maar ook mindere vaardige lezers zijn soms gebaat bij langere zinnen, als de werkelijkheid achter een tekst daarom vraagt. Onderzoek heeft laten zien dat een vereenvoudiging van leerboeken voor het middelbaar beroepsonderwijs verkeerd heeft uitgepakt, omdat – door de dwang korte zinnen te schrijven – voegwoorden ontbraken. En voegwoorden zijn een belangrijk hulpmiddel om zinnen op de juiste manier te interpreteren. Het is dus sterk afhankelijk van het soort tekst of het zin heeft om eenvoudig taal gebruik te hanteren.’

Communicatie-adviseur Aysegül Demirci uit Oss is het daar niet mee eens. Volgens haar zijn alle tekstsoorten in principe geschikt voor een eenvoudige weergave. ‘De kritiek dat je teksten op die manier te veel versimpelt, hebben we in het begin ook wel gehad, vooral intern. Zo makkelijk kan mijn vak toch niet zijn, dachten mensen dan. Maar we hebben uiteindelijk alle collega’s meegekregen. Dat hoogopgeleiden zich wellicht beledigd kunnen voelen door te simpel gestelde brieven, wegen wij niet mee. Alle inwoners van Oss moeten alle teksten van de gemeente kunnen begrijpen. Ook mensen als mijn ouders, die van Turkse afkomst zijn.’

Het is heus weleens lastig, vertelt Demirci, vooral als er juridisch gevoelige zaken bij komen kijken. ‘Voor bepaalde ingewikkelde termen is er niet altijd een alternatief. In dat geval leggen we die uit. En als we samenwerken met andere gemeenten, zoals bij de transities, lukt het ook niet altijd om onze normen voor helder schrijven te handhaven. De term ‘transitie’ hebben we er niet uit kunnen krijgen, bijvoorbeeld. Wij verlangen dan wel dat er een uitleg bij komt.’