Advies en onderzoek HvK niet nader scheiden

Moet het Huis voor Klokkenluiders (HvK) zijn advies- en onderzoekstaak wel of niet nader scheiden om respectievelijk de vertrouwelijkheid en onafhankelijkheid ervan te waarborgen? In de evaluatie van de Wet Huis voor Klokkenluiders vond Kwink Groep van niet en na een aanvullend onderzoek is dat oordeel niet gewijzigd.

Weinig noodzaak voor aparte organisaties
‘Het voordeel van een scheiding op organisatieniveau weegt niet op tegen de nadelen ervan, en bovendien is er weinig noodzaak tot een dergelijke strikte scheiding’, concluderen de onderzoekers. De wet schrijft een scheiding op afdelingsniveau voor. Die is in de organisatie aanwezig: er is een aparte afdeling advies en een aparte afdeling onderzoek. Een medewerker of een bestuurslid dat betrokken is geweest bij advisering inzake een vermoeden van een misstand, neemt niet deel aan de behandeling van een onderzoek naar dezelfde misstand. De onderzoekers constateren dat de adviestaak van het Huis nadrukkelijk géén belangenbehartiging is voor de werknemer. Daardoor is er weinig nut en noodzaak om de taken te scheiden in twee aparte organisaties. ‘Immers, de spanning tussen enerzijds informatie geven en anderzijds onafhankelijk onderzoek doen is beperkt.’ 

Scheiding op afdelingsniveau werkt goed
Die spanning was er vlak na de oprichting in 2016 wel een tijdje, maar ‘in de huidige werkwijze en bij de huidige medewerkers is de grens tot waar de taak van advies geven reikt heel duidelijk’. Het Huis verwijst bijvoorbeeld door voor juridische bijstand. Daarbij kan onafhankelijkheid van onderzoek en vertrouwelijkheid van de adviesrelatie ook worden geborgd in een situatie met een scheiding op afdelingsniveau of zelfs een scheiding op casusniveau. Voor het aanvullend onderzoek is met vier publieke organisaties die taken hebben gescheiden op afdelingsniveau (met soms kenmerken van scheiding op casusniveau) gesproken. En dat werkt, naar eigen zeggen van de organisaties, goed. In onafhankelijke evaluaties naar deze organisaties zijn geen aanbevelingen gedaan om die afdelingen te verbeteren. In potentie conflicterende taken kunnen in een dergelijke organisatie worden uitgevoerd en er zijn verschillende varianten om de onafhankelijke taakuitvoering te borgen.

Synergievoordelen
Een constructie waarbij de taken binnen één organisatie blijven kan zelfs synergievoordelen met zich meebrengen. Zo is het gemakkelijker om dezelfde definities en interpretaties te hanteren. Een ander voordeel kan zijn dat een adviseur die goed weet hoe de afdeling onderzoek verzoeken beoordeelt, de werknemer (of werkgever) beter kan informeren over het indienen van een onderzoeksverzoek en beter kan informeren over de kans dat daadwerkelijk een onderzoek wordt ingesteld. Daarbij zijn er ook organisatorisch-technische voordelen, waar de onderzoekers in de oorspronkelijke evaluatie ook al op wezen. Bij het ontvlechten van taken neemt de kwetsbaarheid van de uitvoering van beide taken mogelijk toe, want de uitvoerende organisaties worden kleiner. Dan kan het organiseren van back-up, achtervang en voldoende kennis in de organisatie nog lastiger worden en kunnen de kosten toenemen, omdat beide organisaties bijvoorbeeld ondersteunende ict-systemen nodig hebben.

Reglement

Toch is het inhoudelijk gezien vooral van belang om een goede scheiding op ten minste casusniveau te hebben, merken de onderzoekers op. Gezien de ‘spanning’ die er vlak na de oprichting was en het feit dat sommige stakeholders de adviestaak liever bij een andere organisatie ondergebracht zien, is het volgens de onderzoekers belangrijk dat het Huis goed aan de buitenwereld duidelijk maakt hoe de scheiding in de organisatie is geregeld, welke voorzieningen er zijn getroffen en welke (spel)regels voor de medewerkers gelden. Het advies is om geldende regels explicieter vast te leggen, bijvoorbeeld in een reglement, zodat het belang van het onderwerp in de organisatie zelf wordt benadrukt en om de buitenwereld dus goed te kunnen laten zien hoe er in de praktijk met de scheiding wordt omgegaan.

Reactie minister Ollongren later
In een bijgaande brief aan de Tweede Kamer laat minister Ollongren van Binnenlandse Zaken weten dat naar aanleiding van de evaluatie nog gesprekken plaatsvinden tussen haar ambtenaren en het Huis voor Klokkenluiders. ‘Mede op basis van deze gesprekken wordt mijn inhoudelijke reactie op de evaluatie, de toekomstvisie van het Huis en de verkenning naar de ondersteuningsmogelijkheden voor klokkenluiders voorbereid.' Ze hoopt haar inhoudelijke reactie nog voor 2021 naar de Kamer te sturen.