Handreiking screening voor gemeenten

Gemeenten kunnen beter gebruik maken van de al beschikbare instrumenten voor het screenen van (kandidaat-)gemeenteambtenaren, schrijft minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken aan de Kamer naar aanleiding van een verkenning van Berenschot. Ze wil een handreiking screening voor gemeenten.

Diffuus beeld van screening
In haar brief schrijft minister Ollongren dat ze bewustwording rond kwetsbare werkprocessen en functies binnen gemeenten wil vergroten. Ze wil pilots hiervoor gaan faciliteren in gemeenten. Ze benoemt de grotere rol van gemeenten in het sociaal en veiligheidsdomein. ‘De lokale opgaven waarvoor gemeenten staan worden zwaarder en brengen grotere belangen met zich mee. Daardoor kunnen zorgen ontstaan over bijvoorbeeld ongewenste externe beïnvloeding vanuit de georganiseerde ondermijnende criminaliteit.’ Beide ontwikkelingen nopen het openbaar bestuur tot nieuwe vormen van integrale samenwerking en delen van cruciale informatie. Gemeenteambtenaren nemen kennis van gevoelige informatie, maar medewerkers van verschillende organisaties worden niet altijd op dezelfde manier gescreend binnen samenwerkingsverbanden. Daardoor ontstaat soms een diffuus beeld over de gewenste wijze en het niveau van screening.

Screening niet optimaal benut
Na hun ervaringen met de integrale aanpak van (georganiseerde en ondermijnende) criminaliteit en radicalisering en terrorismebestrijding wilde een aantal gemeenten een fundamentele discussie over het integriteitsvraagstuk en de rol van screening daarin. Daarop liet het ministerie van oktober 2017 tot maart 2018 door Berenschot een verkenning uitvoeren naar de mogelijkheden en knelpunten rond de screening van (kandidaat-)gemeenteambtenaren. Het onderzoeksrapport werd tien maanden geleden aan de minister uitgebracht. Een belangrijke constaterin is dat de vijf deelnemende gemeenten aan de casestudy screeningsinstrumenten niet optimaal benutten.

Meer eenduidigheid
Dat heeft verscheidene redenen, zoals de mate van inzicht in risicovolle functies en processen in de eigen organisatie, de beschikbaarheid van voldoende menskracht en expertise voor de uitvoering van een gedegen screening en/of verschillende opvattingen over belang en effectiviteit van screening. De minister wil een aantal gemeentelijke functies onder de loep nemen om te bepalen of die in aanmerking komen voor een hoger screeningsniveau. Ook wil ze meer eenduidigheid in de manier en het niveau van screenen tussen vergelijkbare functies. Ze benadrukt dat de verantwoordelijkheid voor de invulling daarvan bij de gemeentelijke werkgevers ligt. Omdat maar een beperkt aantal gemeenten deelnam wil ze nog geen uitspraken doen over uitbreiding van screeningsmogelijkheden.

AIVD spreekt met gemeenten
Wel noemt ze een aantal vervolgstappen die ze per direct en in het eerste half jaar van 2019 wil nemen, zoals het verkennen welke gemeentelijke functies kunnen worden aangemerkt als vertrouwensfuncties en daarmee voor een veiligheidsonderzoek van de AIVD. De veiligheidsdienst gaat de verkenning naar kwetsbaarheden bij gemeenten zelf uitvoeren en spreekt daarvoor met tien gemeenten en twee provincies. Met de gemeente Amsterdam is al een gesprek gaande over het aanwijzen van een enkele vertrouwensfunctie. Het ministerie van Justitie en Veiligheid onderzoekt mogelijkheden om functies bij RIEC’s en LIEC’s aan te wijzen als vertrouwensfuncties.

Handreiking screening
De minister wil ‘praktische verdieping’ van eenduidiger richtlijnen en kaders voor screening, zoals het inzetten van openbare bronnen, zoals social media, rekening houdend met de AVG. Een vraag is verder in hoeverre externe screeningsbureaus gemeenten kunnen helpen als zij zelf te weinig expertise of menskracht hebben voor screening. Uiteindelijk moeten de bevindingen samen met het al bestaande materiaal worden gebundeld in een handreiking screening voor gemeenten. Daarnaast moet het trainen van gemeenteambtenaren in het herkennen en tegengaan van ondermijning uitkomst bieden net als het gebruik van de Ondermijningsapp om de bewustwording te vergroten. Tenslotte moeten straks ook in gemeenten bij specifieke functies in het veiligheidsdomein VOG’s kunnen worden afgewezen puur op basis van politiegegevens. Hiermee loopt Ollongren vooruit op een wetsvoorstel van minister Dekker van Rechtsbescherming.