‘Ambtenaren zijn geen gemakkelijke prooi’

Ambtenaren worden door de vier partijen die het kabinet hebben gevormd gezien als ‘gemakkelijke prooi’, constateert Yntse Koenen, FNV-bestuurder Rijk. De vakbond is ‘geschokt’ over het plan om 22 procent te bezuinigen op het ambtenarenapparaat en de aankondiging om vanaf 2026 voor een jaar de nullijn te hanteren voor rijksambtenaren. ‘We onderhandelen alleen met de minister van BZK en niet met een regeerakkoord.’

Vroeg stadium

De vakbond wil al vanaf juni om tafel met minister Uitermark, maar het lijkt erop dat ze pas in oktober tijd maakt. ‘Dat is rijkelijk laat’, vindt Koenen. ‘De dreiging van de bezuinigingen is te groot. We willen duidelijk maken aan de minister dat er een cao rijk is en dat we vroegtijdig overleggen over reorganisaties. En zeker over zo'n mega-operatie.’ Het lijkt er volgens Koenen op dat de kabinetspartijen de rijkssector zien als ‘gemakkelijke prooi’. ‘Maar dat is een misverstand. Je kunt niet zomaar mensen eruit gooien en dat gaat wat ons betreft ook niet gebeuren.’

Geen 'reorganisatieontslag' in cao

Hij wijst erop dat in de cao niets wordt gezegd over ‘overtolligheidsontslag’ of ‘reorganisatieontslag’. ‘Hoe wil je komen tot ontslagen als dat van de cao niet mag? Ik wil van de minister de bevestiging horen dat reorganisatieontslagen volgens de cao niet kunnen.’ Koenen wil dat de bonden betrokken worden bij de plannen van de minister van BZK. ‘We willen niet dat allerlei ministeries met elkaar gaan concurreren op wie de meeste bezuinigingen kan doorvoeren en een eigen taakstelling hebben. We willen een soort afspraak over dat er centrale sturing is door de minister van BZK en niet dat er decentraal vervolgens een ander personeelsbeleid wordt uitgevoerd. Dat gebeurt namelijk in het centrale sectoroverleg rijk met de bonden.’

Volstrekt onacceptabel

En dan is er nog die in het hoofdlijnenakkoord aangekondigde nullijn voor rijksambtenaren vanaf 2026. ‘Het kabinet zegt wat loon betreft de huidige cao te respecteren, maar daarna de nullijn hanteren is volstrekt onacceptabel. Loondictaten dateren uit tijd van Nero. Daar gaan wij niet aan meedoen.’ Koenen herinnert aan de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) die in 2020 is ingegaan en ervoor moest zorgen dat onderhandelingen op een volwassen manier gebeuren. ‘Niet zomaar een dictaat. We onderhandelen niet met een regeerakkoord, niet met het kabinet, maar met de minister van BZK. Daar zijn gerechtelijke uitspraken over gedaan. We houden een open en reëel overleg waarin de uitkomst niet van tevoren vaststaat. Anders ontstaat onrust en gedoe, dus geen dictaat.’

Behoedzaam en verantwoord

Ook de ambitie om het aantal externen terug te brengen tot de Roemernorm van 10 procent kan ‘totaal misgaan’ als dat 'bruusk' gaat, aldus Koenen. Sommige ministeries hebben immers tot 30 procent externen. Op zich vindt Koenen het heel goed als de rijksoverheid eigen professionaliteit en vakkennis in dienst heeft. ‘Dat is het beste: ambtenaren die een eed hebben afgelegd en zo dienstbaar zijn aan het volk. Dat staat ook in de nieuwe ambtseed. Loyale tegenspraak is heel belangrijk. Als ambtenaar weet je hoe het zit en houd je rekening met de rechtsstaat.’ Maar als je naar 10 procent externe inhuur wil, dan moet je dat wel behoedzaam en verantwoord doen, waarschuwt de FNV-bestuurder. ‘Maak gaande processen niet kapot.’

Extra werk door politiek gehannes

Tot slot wijst Koenen naar de politiek zelf als oorzaak van het feit dat er steeds meer personeel nodig is. ‘Er is al zware werkdruk voor ambtenaren, maar dat heeft ook te maken met de politiek. Kijk naar de operatie Herstel Toeslagen, waar duizenden mensen werken. Dat zijn veelal externen die tijdelijk werkzaamheden vervullen. Dat is extra werk door politieke gehannes. Die koerswijziging leidt tot werkdruktoename en meer personeel.’

Hete herfst

Koenen noemt ook op het voornemen van het kabinet om uitvoeringsorganisaties te ‘ontzien’. ‘Dat is niet genoeg. Bij de Dienst Justitiële Inrichtingen zijn duizend vacatures. Kabinetten hebben verzuimd om voldoende middelen aan de veiligheidsketen te besteden. Ontzien is onvoldoende, er moeten daar mensen bij. Dat zijn politieke keuzes.’ Wat als er toch veel mensen worden ontslagen, zij niet naar nieuw werk worden begeleid (wat verplicht is), en vakbonden of medezeggenschap niet of niet tijdig worden betrokken? ‘Dan kan het nog een hete herfst worden’, waarschuwt Koenen. ‘Je kunt deze plannen niet zomaar eenzijdig doordrukken.’