9-tot-5- mentaliteit ver te zoeken

Vijf dagen werken van negen tot vijf is al lang niet meer de standaard bij de overheid. En terecht, vinden Annika van Veen en Jaap Valkenburg – jonge ambtenaren bij de gemeente Leiden. Want het werk past niet altijd netjes in 40 uur. Bovendien is er meer in het leven dan alleen werk.

De vijfdaagse werkweek is achterhaald, zo klinkt het steeds vaker. Uit onderzoek van vacaturesite Indeed bleek onlangs dat meer dan de helft van de hoogopgeleide Nederlanders een werkweek van maandag tot vrijdag niet meer van deze tijd vindt. Bij jongeren zou dat percentage nog hoger liggen.

Geldt dat ook voor jonge ambtenaren? Voor Annika van Veen (31) en Jaap Valkenburg (28), die bij de gemeente Leiden werken, in ieder geval wel. In plaats van hun werk en privéleven te schikken naar standaard werktijden, passen zij juist hun werktijden aan de omstandigheden aan. Zo ging Van Veen, die werkt als adviseur natuur- en duurzaamheidseducatie, bewust terug van vijf naar drie dagen. ‘Ik was te druk om tijd te maken voor dingen die ik belangrijk vind’, legt ze uit. ‘Als je weinig tijd hebt, doe je alles gehaast. Je komt laat thuis, knalt even snel iets in een pan, daarna wil je nog sporten en vrienden zien.’

Haar driedaagse werkweek bood haar meer tijd om filosofie te lezen, maar ook om duurzamer te leven. ‘Ik vind het belangrijk om tweedehands kleding te kopen, dingen te repareren, biologisch te eten. Maar dat kost tijd.’ Het was bovendien een ontsnapping aan de consumptiemaatschappij.

‘Het lijkt vaak of je werkt om geld uit te geven aan dingen die je eigenlijk niet nodig hebt’, schreef ze in een opiniestuk in dagblad Trouw over haar keuze. ‘Ik wil niet meer meegaan in het idee dat werk nodig is om je te ontplooien, of dat meer geld een beter leven oplevert. Je hoort nog weleens dat geld niet gelukkig maakt, maar ik ken weinig mensen die ernaar leven.’ Toch koos ze er onlangs voor om een dag extra te gaan werken.

Waarom? ‘Ik heb expliciet ja gezegd tegen een project waar ik enthousiast over was’, legt Van Veen uit. Ook die keuze past in haar strijd voor duurzaamheid: haar vierde dag werkt ze voor een project rondom herbruikbare koffiebekers. ‘Daar wil ik wel acht uur aan besteden. Ik kan best wat harder lopen, maar dan wil ik wel gemotiveerd zijn.’

Tijd tekort

Waar Van Veen een gebrek aan vrije tijd ervoer, had Valkenburg – die werkt als beleidsadviseur studentenzaken – juist het gevoel te weinig tijd voor zijn werk te hebben. ‘Ik begon met drie dagen. Maar ik merkte al snel dat ik tijd tekort kwam, dus ik heb gevraagd of ik mijn functie uit kon breiden.’ Dat kon: hij ging van 24 naar 36 uur.

Zijn vrije woensdag mist hij niet: ‘Het was mooi om op woensdag een langere wielrentocht te kunnen maken, maar twee vrije dagen was wat te veel.’ Valkenburg werkt vier keer negen uur, waardoor hij toch een vrije dag overhoudt. ‘Als ik mijn uren over vier en een halve dag zou verspreiden, dan sluipen er op die laatste dag toch makkelijk extra uren in. Op deze manier hou ik mijn vrijdag echt vrij.’

De 9-tot-5-mentaliteit is dus ver te zoeken, bij Van Veen en Valkenburg. ‘Ik vind dat het werk centraal moet staan’, aldus Van Veen. ‘Je werkt vanuit wat je belangrijk vindt. Of dat in 40 uur past of niet, dat maakt minder uit. Als het een keer meer of minder moet, prima.’ Is deze instelling typisch voor de jongere generatie? Niet per se. Althans, het lijkt er niet op dat jonge ambtenaren vaker in deeltijd werken dan hun oudere collega’s.

Uit de Personeelsmonitor van het A&O fonds Gemeenten blijkt bijvoorbeeld dat 45 procent van de nieuwe instromers – waarvan het merendeel tussen de 25 en 35 jaar oud is – in deeltijd begint. Van álle ambtenaren werkt 42 procent in deeltijd. Er is dus geen gigantisch verschil tussen de jonge en de oudere generaties te bespeuren.

Ook bleek uit een recent arbeidsmarktonderzoek van Intelligence Group dat flexibele werktijden de op-een-na belangrijkste arbeidsvoorwaarde is voor overheidswerknemers. Met andere woorden: alle ambtenaren – niet alleen de millennials – willen graag hun werktijden aan kunnen passen.

Grenzen bewaken

Wel kleeft er een risico aan flexibele werktijden. Wie geen vaststaande uren heeft, maakt ook eerder overuren. ‘Je kunt altijd meer doen’, aldus Van Veen. ‘Dus je moet zelf de bovengrens bewaken.’ Valkenburg herkent dat: ‘Je moet af en toe even peilen of je rond je contracturen zit.’ Voor Van Veen helpt het om vaker op kantoor te werken. ‘Thuis sloop het er heel makkelijk in om ’s avonds nog wat langer door te werken. Op kantoor sturen we elkaar op een gegeven moment naar huis.’

In eerste instantie noemt geen van beide ambtenaren het salaris als een reden om meer of minder te gaan werken. Speelt dat dan helemaal geen rol? Toch wel, maar het lijkt een bijzaak. Van Veen: ‘Toen ik terug ging naar drie dagen, heb ik mijn verlies genomen. Daar komt het op neer. Ik koop sowieso weinig spullen, dus het is een keuze die ik me kan veroorloven.’ Valkenburg: ‘Je moet een bepaalde basis hebben, maar hoeveel je verdient, moet niet je werkgeluk in de weg staan. Het is leuk om te sparen voor een huis, maar het is voor mij niet mijn grootste motivatie.’ Van Veen: ‘Ik ben nog niet zo bezig met een huis kopen. De huizenmarkt is onvoorspelbaar, mijn leven is onvoorspelbaar. Ik zie het wel. Ik vind het eigenlijk ook wel leuk om mijn huis te delen.’

Ambtenaren hechten dus veel waarde aan de mogelijkheid om minder dan voltijd te werken, zoveel is duidelijk. Maar kunnen de drijvende krachten van de publieke sector het zich in huidige context wel veroorloven om massaal parttime te werken? Overheden kampen met enorme personeelstekorten, en ondertussen stapelen de crises zich op. Genoeg werk te doen, dus. Zouden deeltijdenwerkende ambtenaren – zoals Van Veen – dan niet een stapje extra moeten zetten? ‘Er is veel te doen bij de gemeente’, reageert Van Veen. ‘Maar er is ook veel te doen buiten het werk. Dus ik voel me niet schuldig over mijn vrije dag.’