Ziektewinst

Voor een podcast over stress en spanning in politiek en ambtenarij dompelde ik mij onder in somber makende berichten. Over afhakende raads- en statenleden, over wethouders die nog maar net zijn gestart en al voelen… Oef, dit werkpakket met zware verantwoordelijkheden en hoog schietschijfgehalte, dat gaat ‘m niet worden!

Een vrolijker mens werd ik er niet van. Shocking om te lezen hoe intimidaties en bedreigingen een steeds normaler onderdeel van het politieke werk zijn geworden. Waarbij scheldpartijen via sociale media voor veel raadsleden er gewoon bij zijn gaan horen, maar waar de fysieke bedreigingen die statenleden soms moeten meemaken gelukkig nog wel worden gezien als ernstige uitwassen.

Daarbovenop kwamen signalen over onderling venijn in overheidsland; verruwde omgangsvormen tussen politici en mét de ambtenarij. De secretarissen-generaal van AZ (Gert Jan Buitendijk) en BZK (Maarten Schurink) zagen aanleiding voor topoverleg in het Torentje van Mark Rutte. Hoogst ongebruikelijk. En daarmee wordt gelijk de gevoelde urgentie scherp. ‘Er worden met enige regelmaat irreële eisen aan ons gesteld’ vertellen de SG’s in een NRC-interview. De brandbrief van 50 ambtenaren en een daaropvolgende gespreksronde geven een beeld van politiek en ambtenarij in een permanente crisisstand, zowel qua activiteiten als in hoe men met elkaar omgaat.

Kauwend hierop probeer je dan toch nog iets zinnigs te zeggen over mogelijke oplossingen. ‘Misschien gewoon maar uitzitten dit ritje’ was nog één van mijn beste suggesties. Maar er schoot mij iets anders te binnen wat ik in coaching vaak gebruik: ‘ziektewinst’. Als iemand keer op keer in de negatieve cirkel blijft zitten waar hij/zij zegt uit te willen en dat gebeurt steeds niet. Dan kun je de vraag stellen: welke winst zit er voor iemand aan die enigszins zieke cirkel? Wat is de beloning ervan? En van een zieke cirkel is best sprake, kijkend naar politiek, ambtenarij en samenleving. Wat houdt ons hierin?

Bij ziektewinst zijn er meestal twee componenten: aandacht willen en het kijken naar de ander. Politici gáán voor aandacht. Daar is hen veel om te doen. Alle adviezen die de afgelopen jaren zijn uitgebracht om de werkdruk en onderlinge werksfeer te verbeteren zijn eigenlijk afleiders van die aandacht. Een rake aanbeveling uit het rapport ‘Versterking functies Tweede Kamer’ (december 2021) luidt bijvoorbeeld: pak de verkenning van complexe vraagstukken gezamenlijk op. Dit vraagt echter om atypische gedragingen van een gemiddelde politicus. Iets samendoen met collega’s die een ander standpunt bezigen? Iets complex eerst goed verkennen zodat je de nuances beter gaat begrijpen? Bovenal ontneemt het je de mogelijkheid om in het hier en nu, vers van de lever, gelijk je onvrede te uiten. Negatieve aandacht is per slot van rekening óók aandacht.

Voor ambtenaren zit het anders met die aandacht. Omdat zij zowel in de buitenwereld als in hun binnenwereld onder vuur liggen, rest hun soms niks anders dan aandacht te vragen voor wat zij meemaken. Hoe lastig hun rol is en hoe weinig begrip er is voor hun positie. Dit is tevens een vorm van ‘naar de ander kijken’. Die ander moet veranderen, moet mij beter gaan begrijpen want aan mij ligt het niet. En daar spiegelt de ambtenarij perfect de teneur in onze samenleving. Een teneur van ‘ik ben niet het probleem maar die ander, die zit fout!’. Een zieke cirkel die lastig te doorbreken is.

Maar soms, op een onverwacht moment, dan zijn we het ineens zat. Dan smaakt de beloning van negatieve aandacht toch niet meer zo zoet. Dan is het wachten op de verandering van ‘die ander’ oeverloos geworden. Dan nemen we de verantwoordelijkheid voor ons eigen deel in het geheel weer zelf ter hand en gaan we met ónszelf aan de slag.

Ik weet dat het komt en ik zie er naar uit!