‘Dit is een hoop gedoe om niks’
Van twee op de drie Nederlanders mag een ambtenaar weigeren homo’s te trouwen, leert een enquête van Binnenlands Bestuur. Het Zeeuwse Reimerswaal wil dat graag zo houden. ‘Onze weigerambtenaren veroorzaken geen problemen.’
Liefst zeven reformatorische basisscholen in een gemeente van nog geen 22 duizend inwoners, in het kinderrijke Reimerswaal is het gewoon. In de Zeeuwse gemeente op het schiereiland Zuid-Beveland, zo ongeveer de meest zuidelijke punt van de bible belt, wordt jong én veel gehuwd, getuige het aantal van vijftien trouwambtenaren. Twee van hen zijn weigerambtenaar.
‘Een afgrijselijk woord’, vindt burgemeester Aeilt Jan Huisman (CDA). ‘Het maakt mensen, die slechts een andere mening hebben, verdacht.’ En onnodig, zegt Huisman. De hele discussie over weigerambtenaren is naar zijn overtuiging vooral een Haagse discussie. ‘Iedereen die in onze gemeente wil trouwen, kan dat. Ook paren van gelijk geslacht. Zij worden met evenveel respect behandeld als niet-homoparen. Daar sta ik persoonlijk voor in.’ De twee gewetensbezwaarde buitengewone ambtenaren van de burgerlijke stand hebben nog nooit pro blemen veroorzaakt. Zelfs geen discussie, aldus Huisman. De kans dat zij gevraagd worden een homohuwelijk te sluiten is in de praktijk nul.
‘Paren kiezen een ambtenaar die dicht bij hun belevingswereld staat’, zegt Huisman. ‘Bij homostellen zal dat niet iemand van SGP-richting zijn. Het probleem dat een meerderheid van de Tweede Kamer heeft met gewetensvolle trouwambtenaren, is een geconstrueerd probleem. In Reimerswaal bestaat het niet.’ Homohuwelijken doen zich nauwelijks voor in het reformatorische bolwerk dat Reimerswaal is. In veel gezinnen geldt het absolute gezag van de Bijbel op alle terreinen van het leven. Men kerkt ’s zondags twee of drie keer. Dames dragen een hoed, mannen een zwart of donkerblauw pak, als teken van berouw over hun zonden. Velen zijn lid van de SGP, de grootste partij in Reimerswaal met 7 van de 19 zetels in de gemeenteraad. De SGP heeft in het coalitieakkoord de zondagsrust laten vastleggen en vindt echtverbintenissen tussen mensen van hetzelfde geslacht niet geoorloofd. ‘Voor welk probleem moeten wij nu eigenlijk een oplossing zoeken?’, verzucht Huisman. ‘Vanuit Den Haag worden allerlei rigide maatregelen over ons uitgestort, zonder dat rekening wordt gehouden met de autonomie die gemeenten hebben.’
De burgemeester hoopt dat de Raad van State geen spaan heel laat van de vorige week aangenomen Kamermotie, die bepaalt dat weigerambtenaren niet mogen aanblijven omdat ambtenaren als overheidsdienaar gehouden zijn de wet uit te voeren. De wet zegt dat het huwelijk ook is opengesteld voor paren van gelijk geslacht. ‘Wij voeren als gemeente die wet ook uit. Maar hoe wij dat doen, is onze zaak’, zegt Huisman.
Discriminatie
De gemeente Den Haag heeft onlangs als eerste gemeente in Nederland haar enige trouwambtenaar met gewetensbezwaren ontslagen. De gemeente Urk liet vorige week weten haar vier weigerambtenaren juist niet hun congé te geven. Huisman neigt daar ook naar. Niet alleen omdat het Rijk niet gaat over ambtenaren die een arbeidsrelatie hebben met een gemeente, ook omdat Huisman ‘iedere ambtenaar respecteert in zijn eigen manier van werken.
Ik zou mij schuldig maken aan discriminatie als ik de twee gewetensbezwaarden minder ruimte zou geven dan de dertien overige trouwambtenaren.’ De burgemeester schaart zich achter minister Van Bijsterveldt (Emancipatie, CDA) die vindt dat in een land dat zich laat voorstaan op zijn tolerantie begrip moet zijn voor gewetensbezwaarde trouwambtenaren. Huisman krijgt steun uit onverwachte hoek. Van oppositiepartij VVD.
‘Als je een weigerambtenaar zou wegsturen, zeg je eigenlijk: ik keur af dat jij lid bent van de gereformeerde gemeente, want in die hoek vind je ze’, zegt fractievoorzitter Izak Vogelaar. ‘Maar iemand beslist zelf welk geloof hij aanhangt. Godsdienstvrijheid is een groot goed. Weigerambtenaren ontslaan vind ik een stap te ver. Andere ambtenaren hebben ten aanzien van allerlei andere kwesties afwijkende principes. Moeten zij dan ook weg?’
Zolang een gemeente genoeg andere ambtenaren heeft die de trouwhandeling bij een homohuwelijk willen verrichten, vindt Vogelaar de discussie over weigerambtenaren ‘een hoop gedoe om niks’ en juicht hij toe dat het kabinet de aangenomen Kamermotie voor nader advies bij de Raad van State heeft neergelegd.
Afwachten
‘We moeten eerst maar eens afwachten of de motie in juridische zin uitvoerbaar is’, zegt Dieuwke Louwrink, fractieleider van de PvdA in Reimerswaal. Ook deze partij vindt het niet nodig de weigerambtenaren in de ban te doen, om de simpele reden dat ze zich niet manifesteren. ‘Wij vinden wel dat bij de werving en selectie van trouwambtenaren voortaan duidelijk als eis wordt gesteld dat men elk paar moet willen trouwen.’
Volgens een inventarisatie van homobelangenvereniging COC stellen 245 van de 418 gemeenten deze eis al. De ChristenUnie vindt niet dat Reimerswaal zich daarbij moet aansluiten. ‘Ook gewetensbezwaarden moeten trouwambtenaar kunnen worden. Hen uitsluiten is discriminatie, dat zal bij de rechter geen stand houden’, meent fractievoorzitter Sjaco van Damme.
‘Triest dat het zo moet gaan’, zegt zijn SGP-broeder Tin Janszen. De in Den Haag gevoerde discussie over weigerambtenaren wordt beheerst door doorgeschoten gelijkheidsdenken, vindt Janszen. Hij vreest dat het deel van de bevolking dat vasthoudt aan de normen en waarden van Gods volk in de knel komt. ‘Wat krijgen we hierna? Een Kamermotie die docenten met een andere geaardheid een vrijbrief geeft zich te onttrekken aan de christelijke grondslag van de school die zij bij hun aanstelling hebben onderschreven? Wij hebben oprechte zorgen over waar dit eindigt.’
Angstbeelden
Tweede Kamerlid Ineke van Gent (GroenLinks), indienster van de motie die orthodoxe ambtenaren uit de trouwzaal wil verbannen, keert het om. Wanneer niét wordt opgetreden tegen weigerambtenaren, vreest zij dat binnenkort een ambtenaar van de burgerlijke stand het kind van twee lesbiennes weigert in te schrijven op de geboorteakte en dat een islamitische trouwambtenaar het vertikt een moslim met een atheïst te huwen.
Mooi bedacht in Den Haag, vindt burgemeester Huisman, maar ook deze angstbeelden missen aansluiting op de praktijk van alledag in zijn gemeente. ‘Wij zijn gehouden de wet uit te voeren. Daar sta ik garant voor. Ik moet niet merken dat in dit gemeentehuis gediscrimineerd wordt op grond van welke regels dan ook.’
Respect en verdraagzaamheid zijn volgens Huisman de fundamenten onder de Reimerswaalse samenleving. ‘Deze aspecten mis ik in de discussie over weigerambtenaren. Juist de linkse partijen die in de kwestie rond Mauro met tranen in de ogen om ruimhartigheid vroegen, tonen in deze discussie geen begrip voor een ander zijn opvatting.’
De toenemende bedilzucht van de Haagse politiek zit Huisman ook niet helemaal lekker. ‘Over allerlei zaken die in de gemeente gebeuren en waar wij zelf verantwoordelijk voor zijn heeft Den Haag een mening. Het parlement buitelt over ons heen in allerlei detailkwesties. Waar is dat goed voor? Wij doen in de gemeenteraad juist ons best op hoofdlijnen te discussiëren en de invulling aan het college te laten.’
Ik kan verzekeren, zegt Huisman, ‘dat ik vanuit de raad nooit het signaal heb gekregen dat we eens heel indringend over het onderwerp weigerambtenaar moesten praten. In Reimerswaal zijn belangrijkere zaken om ons druk over te maken.’
93 weigerambtenaren
Weigerambtenaren komen voor in 51 gemeenten. Volgens een inventarisatie van homobelangenvereniging COC zijn er in Nederland 93 trouwambtenaren die vanuit hun geloofsovertuiging geen homohuwelijken willen sluiten. Bunschoten-Spakenburg heeft de meeste: vijf. Daarna komen Staphorst, Urk en Slochteren met vier. Aalburg, Geldermalsen, Groningen, Rijssen-Holten, Steenwijkerland en Tholen tellen drie weigerambtenaren. Amsterdam noemt zich trots ‘weigerambtenaarvrij’. Groningen wil in 2014 ook aanspraak maken op die titel. Dan lopen de contracten met de drie weigerambtenaren af.
In augustus is besloten dat zij niet worden herbenoemd. Ook Steenwijkerland wil alleen nog maar trouwambtenaren benoemen die alle huwelijken willen sluiten. Volgens het COC wijken 23 gemeenten van die lijn af. Het ambt van trouwambtenaar blijft daar open voor gewetensbezwaarden. Het gaat om Achtkarspelen, Dantumadeel, Ferwerderadiel, Geldrop-Mierlo, Hattem, Lisse, Maastricht, Marum, Middelburg, Nieuwerkerk aan den IJssel, Son en Breugel, Waddinxveen, Barneveld, Korendijk, Nunspeet, Neerijnen, Schouwen-Duiveland, Urk, Staphorst, Rhenen, Rijssen-Holten, Woensdrecht en Woerden. Van een aantal gemeenten heeft het COC geen gegevens kunnen verzamelen.
Sinds 2007
De term ‘weigerambtenaar’ werd in 2007 geïntroduceerd naar aanleiding van het regeerakkoord dat CDA, PvdA en Christen- Unie sloten. In dat akkoord stond dat een ambtenaar van de burgerlijke stand een huwelijk tussen twee partners van gelijke sekse mag weigeren. De Tweede Kamer nam 15 november een motie tegen weigerambtenaren aan. Het kabinet zei afgelopen vrijdag te wachten op een advies van de Raad van State hoe om te gaan met weigerambtenaren. Volgens CDA-minister Donner van Binnenlandse Zaken moet gelijke behandeling gegarandeerd worden, maar moet ook iedere Nederlander benoembaar zijn in overheidsdienst, ongeacht zijn persoonlijke opvattingen.
Correctie uit BB 48-2011: In het artikel met de kop ‘Dit is een hoop gedoe om niks’ over weigerambtenaren (Binnenlands Bestuur 47, 25 november), staat in het kader op pagina 21 dat Woerden één van de gemeenten is die het ambt van trouwambtenaar open laten voor gewetensbezwaarden. Woerden meldt dat dit niet klopt: de gemeente kent geen weigerambtenaren.
De enige weigerambtenaar die we wel kennen, is de BABS die weigert om een burgerlijk huwelijk te sluiten van een homostel. Een burgerlijk huwelijk is een wettelijke overeenkomst tussen twee personen, die daar vrijwillig voor kiezen. Er is op geen enkele wijze een religieus element aan verbonden. Daarom bestaan er daarnaast kerkelijke huwelijken.
Dat 68 procent van de respondenten vindt dat een ambtenaar mag weigeren om homo’s te trouwen, vind ik schrikbarend. Want die meerderheid legitimeert daarmee dat één specifieke groep overheidsdienaren één specifieke groep mensen mag uitsluiten. Die legitimatie is in de eerste plaats sociaal van aard. Want zolang een gemeente er voor zorgt dat homo’s kunnen trouwen, is de juridische kant in principe goed geregeld.
Mijn punt hierbij is echter, dat dit er helemaal niet toe doet in deze discussie. Waar het wél om gaat is de boodschap. Want wat zeg je nu eigenlijk, als je er mee instemt dat sommige ambtenaren alléén homo’s mogen uitsluiten van één bepaald soort overheidsdienstverlening? Gemeentebesturen en burgers die het ‘een hoop gedoe om niks’ vinden, gaan eraan voorbij dat ze feitelijk met twee maten meten. Eén maat is voor homo’s, en één is er voor alle andere mensen. Dat meten met twee maten werkt diep door in allerlei sociale verbanden.
Op scholen, in dorpsgemeenschappen, arbeidsorganisaties en verenigingen. Binnen autochtone en allochtone gemeenschappen, in het hele land. Juist daar dus, waar de sociale acceptatie nog verder moet groeien. Voor de meeste homo’s is het moeilijk te verteren dat er voor hen andere normen gelden dan voor hetero’s. Voor veel kwetsbare homo’s, zoals veel jongeren, allochtonen of minder assertieve homo’s, zal de stap richting zelfacceptatie hierdoor groter zijn dan hij is. Ook in 2011. En daarom is het beslist geen Haagse discussie. Want de overheid moet het goede voorbeeld geven. Na 10 jaar openstelling van het gewone burgerlijke huwelijk voor homo’s en lesbo’s, is het hoog tijd dat weigerambtenaren een ander bijbaantje gaan zoeken.