Hoe de gemeente de lerende organisatie ziet

Al jaren wordt er gepraat over de lerende organisatie. Deze gaat uit van de inwoners. Leren draait om beter laten werken van het overheidsbedrijf. Zo worden werkprocessen, procedures en organisatiestructuren hierop ingericht. Leidinggevenden zijn vanuit hier continu in de weer te ordenen en prioriteiten te stellen. Zij zorgen dat taken, rollen en verantwoordelijkheden zijn afgebakend en een gezonde check & balance bestaat. Emoties mogen worden geuit. Veiligheid is voorwaarde. Het adagium ‘fouten maken mag’ viert hoogtij. Tot hier de theorie.

Er wordt binnen overheden best geleerd maar niet zoals bedoeld. Gebrek aan compassie en mededogen voor inwoners en nadruk op politiek wensdenken tonen hoe overheden anders in elkaar zitten. Bij politiek gestuurde organisaties is op de eerste plaats gehoorzaamheid, niet tegen spreken en loyaliteit naar boven voorwaarde voor een succesvolle carrière. Een kritische houding of intelligenter zijn dan de baas kan je kop al kosten. Evalueren is uit den boze. De klok luiden over misstanden komt neer op zoeken naar ander werk.

Beleidsambtenaren die praten over ‘mijn bestuurder’ is een uiting van extreme loyaliteit. Ze geeft het ambtenarengedrag aan waarbij de bestuurder ten alle tijden uit de wind moet worden gehouden. Met name ambitieuze ambtenaren kijken het spel af waardoor hun bazen op hun plek zijn gekomen. Wat helpt is een zich strikt aan de wet houdende risicomijding en vluchten in vage termen als juridische precedentwerking. Een andere kwaliteit is bemoeizuchtige afdelingen of diensten buiten de deur houden. Het gaat immers om de wensen van ‘mijn’ bestuurder.

Hoe gaat dat. Beleid wordt vastgesteld en de uitvoering gaat van start. Sinds jaar en dag eist de nadruk op beleid een extra tol. Zo speelt de werkvloer nauwelijks een rol als het om beleidsadvisering gaat. Bewonersinspraak is ook zoiets. Ze lijkt democratisch maar nadat de ambtelijke kneedmolen haar werk heeft gedaan begrijpen inwoners niet dat drukke buslijnen toch worden opgeheven, windmolens toch in de achtertuin komen of ongevraagd schaarse parkeerplaatsen plotseling alleen beschikbaar zijn voor elektrische auto’s. Protest wordt afgedaan als maatschappelijk gewauwel.

Soms schijnt een lichtpuntje. Een actiegroep of een individuele inwoner blijkt ernstige fouten op te sporen en loopt naar de pers of stapt naar de Raad van State. De bestuurder moet zich verantwoorden aan de gemeenteraad. Vragen worden gesteld zoals ‘was de wethouder wel goed bezig’ of ‘heeft de burgemeester wel de juiste keuzes gemaakt’. Met zwetend voorhoofd in het nauw gedrukt ligt het aan iemand anders of de uitvoering heeft het gedaan of cruciale details zijn vergeten. Vaak krijgen ambtenaren de schuld. Komisch is dat de ambtenarenloyaliteit ogenblikkelijk als sneeuw voor de zon verdwijnt.

Om de dienstverlening te verbeteren wordt in veel bedrijven geleerd van fouten. Zo niet bij de overheid. De vraag is hier ‘wie is verantwoordelijk’ of ‘wie is schuldig’. Objectiviteit raakt snel zoek. Doel is immers dat een of ander Barbertje moet hangen. Soms overleeft een bestuurder door schuld op anderen af te schuiven of diep in het stof te duiken. Inwonersvertrouwen is dan allang verdwenen. Een beetje terugwinnen hiervan zou misschien lukken via deskundig integriteitsonderzoek naar de gang van zaken. Helaas gebeurt dit zelden. Laat staan dat het overheidsbedrijf er beter van gaat werken. 

Piet van Mourik
Lees hier alle columns van Piet van Mourik