Niet meer, niet minder, maar een resultaatgerichtere overheid nodig

Prinsjesdag 2024 staat in het teken van flink wat bezuinigingen, waaronder binnen het ambtenarenapparaat van de rijksoverheid. Dat lijkt op het eerste oog een quick win, maar gaat dat ervoor zorgen dat de grote maatschappelijke uitdagingen waar we nu voor staan beter opgelost gaan worden?

Ik denk van niet. In plaats van zich blind te staren op de bezuinigingen, wordt het tijd dat de overheid kijkt naar een effectievere en efficiëntere manier van het aanpakken van maatschappelijke vraagstukken. Want of het nu gaat om arbeidstoeleiding, jeugdzorg of preventie in de zorg, de Nederlandse overheid betaalt per jaar vele miljarden aan derde partijen om de maatschappelijke vraagstukken op te lossen. In alle verscheidenheid hebben al deze uitgaven hetzelfde karakter: de betalingen worden veelal vooraf verschaft op basis van een inspanning van de uitvoerder.

Doelen stellen en meten van essentieel belang

Door te betalen voor een inspanning (bijvoorbeeld een re-integratie traject voor iemand in de bijstand) in plaats van een resultaat (iemand heeft daadwerkelijk een baan gevonden) neemt de overheid een groot risico. De betaling kan voor niets zijn als de interventie niet werkt of zelfs averechts werkt. Dit risico nemen is op zichzelf geen probleem als dit bewust wordt gedaan. Dat wil zeggen, als duidelijk is welke doelen worden beoogd, hoe deze worden gemeten en hoe groot de kans is dat deze doelen worden gehaald.

Deze afspraken zijn niet alleen logisch, maar ook wettelijk verplicht. De comptabiliteitswet verplicht bewindspersonen om vooraf deze vragen te beantwoorden alvorens wetgeving naar de Kamer te sturen. Helaas voldoen wetten en subsidies nauwelijks aan deze verplichting en wordt er te weinig waarde aan gehecht.

Betalen voor resultaten; no cure, no pay

Maar als we het nou eens omdraaien en gaan betalen voor resultaat in plaats van inspanning en meer inzetten op wat we resultaatfinanciering noemen? Dan ben ik ervan overtuigd dat we zowel een effectievere als een efficiëntere overheid krijgen. De afgelopen tien jaar is er in Nederland geëxperimenteerd met resultaatfinanciering in de vorm van Social Impact Bonds. Op het gebied van arbeidstoeleiding, recidivebestrijding en preventie in de zorg zijn er projecten gestart waarbij overheden zich verplichten aan betalingen bij resultaat. Maatschappelijk investeerders betalen vooraf het project en achteraf betaalt de overheid de investeerders terug als het project succesvol is. En als de resultaten niet worden behaald hoeft de overheid, en dus de belastingbetaler, niet te betalen. No cure, no pay dus.

Kijk verder dan de politieke waan van de dag

Helaas wordt deze manier van werken en financieren nog niet breed omarmd. Resultaten en daarmee ook de betalingen komen pas later en zijn beiden onzeker. Dit past niet in de jaarlijkse begrotingscyclus die overheden hanteren en maakt het moeilijk te budgetteren. Daarnaast kunnen politici scoren met nieuwe plannen en subsidies. Doelen stellen en streng meten of deze doelen worden bereikt maakt politici juist kwetsbaar voor de Haagse afrekencultuur.  Resultaatfinanciering vraagt dus moedige politici en ambtenaren die resultaten voor haar inwoners boven de politieke waan van de dag stelt. Hoog tijd voor een resultatenrevolutie!

Ruben Koekoek, co-founder en managing director Social Finance NL