Ambtenaar mocht zich uitlaten over ‘extreemrechts’

Hoewel zij ambtenaar is, mocht Nikki Sterkenburg als onderzoeker zich in de publiciteit uitlaten over extreemrechts, het onderwerp van haar onderzoek. Dat zegt demissionair minister Ferd Grapperhaus op vragen van Kamerlid Gideon van Meijeren (Forum voor Democratie). ‘Ik hecht veel waarde aan vrijheid van meningsuiting én aan academische vrijheid.’

Proefschrift
Zelf was ze het liefst ‘twee weken in bed gaan liggen met een deken over mijn hoofd’ om vervolgens langzaam weer tevoorschijn te komen, zodat ze voor niemand hoeft te vrezen en niet meer bang hoeft te zijn, zei Sterkenburg eind mei in een interview met het Nederlands Dagblad naar aanleiding van haar proefschrift ‘Van actie tot zelfverwezenlijking, routes van toetreding tot radicaal- en extreemrechts’. Een dag na haar promotie verscheen de journalistieke editie ‘Maar dat mag je niet zeggen. De nieuwe generatie radicaal- en extreemrechts in Nederland’ bij uitgever Das Mag van de oud-journalist die sinds de zomer van 2020 werkt bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Om haar rollen te scheiden houdt ze zich daar niet bezig met extreemrechts.

Rollen gescheiden
Een belangrijke nuance, die ook in het interview met het Nederlands Dagblad wordt genoemd, het interview waar FvD-Kamerlid Van Meijeren naar verwijst voor zijn vragen aan demissionair minister Ferd Grapperhaus van Justitie en Veiligheid. Van Meijeren benoemt hierin dat Sterkenburg werkzaam is als ambtenaar onder verantwoordelijkheid van Grapperhaus en dat zij zich in het interview uitlaat over ‘wat in haar ogen beschouwd kan worden als extreemrechts’. Grapperhaus stelt in zijn beoordeling hiervan dat Sterkenburg haar uitspraken doet in haar hoedanigheid als ‘onderzoeker’. ‘Om onduidelijkheid hierover te voorkomen is eveneens vermeld dat deze onderzoeker binnen het departement niet betrokken is bij dit onderwerp, om zo nogmaals te expliciteren dat de rollen als ambtenaar en onderzoeker gescheiden zijn.’

Academische vrijheid
Sterkenburg had haar optreden in de media vooraf gemeld, vertelt Grapperhaus. En door zich in het interview als onderzoeker te presenteren houdt zij zich in zijn ogen ook aan artikel 10, lid 1 van de Ambtenarenwet die luidt: de ambtenaar onthoudt zich van het openbaren van gedachten of gevoelens (…), indien door de uitoefening van deze rechten de goede vervulling van zijn functie of de goede functionering van de openbare dienst, voor zover deze in verband staat met zijn functievervulling, niet in redelijkheid zou zijn verzekerd. ‘Ik hecht veel waarde aan vrijheid van meningsuiting én aan academische vrijheid’, aldus Grapperhaus. De bevindingen van het onderzoekover de dreiging uit rechts-extremistische hoek onderschrijven volgens hem het beeld dat de NCTV al geruime tijd verwoordt in verscheidene publicaties en de Dreigingsbeelden Terrorisme Nederland (DTN). Op zijn persoonlijke opvattingen en de overeenkomst met die van Sterkenburg gaat hij niet in.

Voorzichtigheid geboden
‘Uitgangspunt bij de toepassing van de functioneringsnorm die voor rijksambtenaren is vastgesteld op grond van artikel 10 van de Ambtenarenwet, is dat ambtenaren vrijheid van meningsuiting hebben en dat voorzichtigheid geboden is bij het inperken daarvan’, antwoordt Grapperhaus op de vraag van Van Meijeren of hij het risico erkent dat het functioneren van de openbare dienst in gevaar komt, als ambtenaren die onder zijn verantwoordelijkheid werken zich uitlaten over beleidsterreinen waar hij verantwoordelijk voor is en daarbij opvattingen uitdragen die anders zijn dan de opvattingen die hij hierover bezigt en zo ja, welke maatregelen hij treft om dat risico te beheersen. ‘Waar in een concreet geval precies de grens ligt, hangt af van de omstandigheden van het geval’, vervolgt Grapperhaus. ‘Voor de beoordeling daarvan zijn verschillende criteria of wegingsfactoren relevant, waaronder het kenbaar maken in welke hoedanigheid een ambtenaar zijn uitspraken doet, de positie van de ambtenaar binnen de organisatie en de maatschappelijke en politieke gevoeligheid van een onderwerp.’