Ambtenaar krijgt minder strenge rechter

Gevolg van de Wet Normalisering

Ambtenaren die na 2020 over de schreef gaan, krijgen dan niet meer te maken met de bestuursrechter maar met de civiele rechter. Die oordeelt op dit moment minder streng, zo blijkt uit meerdere praktijkgevallen. De vraag is of ambtenaren daar in de toekomst van gaan profiteren.

Een ambtenaar die zich schuldig maakt aan belangenverstrengeling, of tenminste de schijn van belangenverstrengeling heeft gewekt, kan rekenen op weinig begrip van de Centrale Raad van Beroep, CRvB. Aan ambtenaren worden volgens de hoogste ambtenarenrechter hoge integriteitseisen gesteld. Een ontslag is dan ook meestal het logische gevolg van belangenverstrengeling.

Maar dan de civiele rechter. Vorig jaar oordeelde de kantonrechter Arnhem dat in een soortgelijke zaak niet kon worden bewezen dat de werknemer (private sector) zich schuldig had gemaakt aan belangenverstrengeling. Zelfs een eventuele schijn van belangenverstrengeling kon de werknemer niet worden verweten. De werkgever die de arbeidsovereenkomst wilde laten ontbinden – wegens ernstig verwijtbaar handelen door de werknemer – kreeg dan ook nul op rekest.

Neuzen in bestanden
Waar in het bestuursrecht, waar ambtenaren nu mee te maken hebben, alleen al de schijn van belangenverstrengeling zal leiden tot ontslag, lijkt de kantonrechter – waar ambtenaren na 2020 mee te maken krijgen, als de Wet normalisering rechtpositie ambtenaren is ingevoerd – veel soepeler. Dat geldt ook wanneer een ambtenaar en een werknemer zitten te neuzen in bestanden waarin ze niets te zoeken hebben. In 2017 moest het gerechtshof Den Haag de vraag beantwoorden of een medewerkster van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) terecht op staande voet was ontslagen nadat ze 350 keer het SUWI-net had geraadpleegd, terwijl dit geen verband hield met gevalsbehandeling. Ze keek dus in bestanden terwijl dat niet mocht.

‘Het hof was duidelijk’, zegt Vincent van Cruijningen, als advocaat verbonden aan Capra Advocaten. ‘De raadplegingen waren inderdaad niet toegestaan, maar haar acties leverden geen dringende reden op voor ontslag op staande voet. Op de SVB rust immers de verantwoordelijkheid de medewerkster op structurele basis voor te lichten, te begeleiden en te waarschuwen. De SVB had haar met een minder ingrijpende maatregel moeten straffen.’

Ambtenaren kunnen het oneigenlijk raadplegen van SUWI-bestanden beter achterwege laten, zegt hij. Over de verschillen tussen de behandeling door de civiele rechter en bestuursrechter schreef hij in het boek Het nieuwe arbeidsrecht in de publieke sector, dat zijn kantoor bij het 90-jarige jubileum vorige maand uitgaf. Van Cruijningen: ‘De CRvB hanteert een veel strengere lijn. In een zaak uit 2013 mocht op basis van anonieme meldingen al een integriteitsonderzoek worden verricht. Daaruit bleek dat een ambtenaar voor niet-zakelijke doeleinden SUWI had geraadpleegd. Plichtsverzuim, wat leidde tot een onvoorwaardelijk strafontslag.’

Privésfeer
Dat verschil in toetsing door rechters is ook te zien bij een ander ‘delict’: strafbare handelingen begaan in de privésfeer. Een werknemer die werkte bij een containerterminal was veroordeeld voor verboden drugs- en vuurwapenbezit, cocaïnehandel en het witwassen van zwart geld. Ondanks het feit dat de werkgever een streng anti-alcohol- en drugsbeleid voerde, was de kantonrechter soepel: er was geen sprake van ernstig verwijtbaar handelen, omdat de strafbare handelingen in de privésfeer hadden plaatsgevonden. Had een ambtenaar zich schuldig gemaakt aan vergelijkbaar gedrag in de privésfeer, dan waren de rapen gaar, zo blijkt uit de vaste jurisprudentie van de CRvB: dat wordt dan betiteld als ernstig plichtsverzuim, zeer waarschijnlijk gevolgd door strafontslag.

Het lijkt er voor ambtenaren die zich onder de Wnra schuldig maken aan een integriteitsschending gunstig uit te zien: ze krijgen dan te maken met een andere, mildere rechter. Toch is dat niet het hele verhaal, zegt Van Cruijningen. ‘Na 2020 krijgt ook de civiele rechter te maken met integriteitsregels uit de Ambtenarenwet. Zijn toetsingskader verandert dus. Nu kijkt de Centrale Raad vooral naar de ernst van de feiten, en in minder mate naar de persoon van de beschuldigde en de omstandigheden waarin de integriteitsschending zich heeft voorgedaan.

De civiele rechter neemt dat laatste uitdrukkelijker mee in zijn beslissing. Als nu een ambtenaar een lang dienstverband heeft en door zijn strafontslag financieel zwaar wordt benadeeld, dan is dat jammer. De civiele rechter weegt dat zwaarder en zal het ontslag eerder tegenhouden omdat hij het ontslag op staande voet een onredelijk forse sanctie vindt. Dat is natuurlijk leuk voor deze ambtenaar maar de vraag is of het in alle gevallen maatschappelijk wenselijk is.’

Advocaat
Het líjkt er dus op dat ambtenaren onder het civiele recht iets milder worden behandeld als ze zich schuldig maken aan een integriteitsschending. Maar vergeet niet, zegt hij: de procedure bij de civiele rechter zelf is minder aantrekkelijk. ‘Je hebt, als je het ontslag op staande voet wilt aanvechten, eerder een advocaat nodig, je betaalt griffierechten en je kan worden veroordeeld in de proceskosten – bij een procedure nu bij de bestuursrechter is dat minder het geval. In het bestuursrecht kun je procederen in twee instanties, in het civiele recht in drie – tot en met de Hoge Raad. Dat kan het veel duurder maken. Ik verwacht daarom dat zit soort kwesties in de toekomst eerder worden geschikt.’

Ook vermoedt hij dat er iets anders zal gebeuren: overheidswerkgevers zullen schendingen van integriteit en de straffen die erop volgen beter gaan opschrijven. Doe je een greep in de kas, dan volgt deze sanctie. Seksueel intimiderend gedrag? Dan die sanctie. Van Cruijningen: ‘Het waarschuwen van ambtenaren wordt dus belangrijker. Als de interne regels duidelijk zijn dan krijgen overheidswerkgevers eerder de rechter mee. Ambtenaren krijgen dan toch te maken met een strenge civiele rechter, omdat ze door hun overheidswerkgever al gewaarschuwd zijn.’