Topambtenaren: ‘Wij kunnen alles, maar niet allemaal tegelijkertijd’

Het merendeel van de gemeenteambtenaren gebukt gaan onder een hoge werkdruk, zo blijkt uit een enquête van Binnenlands Bestuur. De ambtelijke top probeert er desondanks het beste van te maken.

Vervangingsvraag

Ruim één op de twee medewerkers geeft in de enquête aan dat die werkdruk hoog tot heel hoog is en ook
nog eens oploopt. Ruud Kleijnen, gemeentesecretaris in De Ronde Venen, herkent de enquête-uitkomsten wel. Hij zou het ook vreemd vinden als er collega’s zijn die ontkennen dat er zoiets als een hoge werkdruk zou zijn. Coronamaatregelen, duurzame ambities, digitalisering, AVG, de Omgevingswet, de opvang van Oekraïners – het rijtje extra taken die gemeenten er de laatste jaren bij kregen is volgens hem bijkans eindeloos. En daar komt dan nog de vervangingsvraag qua personeel bij. Kleijnen: ‘Er staan constant vacatures open, die constant moeten worden opgevuld, mensen die constant moeten worden ingewerkt.’

Toegang tot arbeidsmarkt

Dat wil zeggen, als je al nieuw personeel kan vinden. Naast de vele extra taken, is dat volgens velen de hoofdoorzaak van de hoge werkdruk. Onmogelijk om aan nieuwe medewerkers te komen is het volgens Rob van Wuijtswinkel, gemeentesecretaris a.i. in Altena, niet. Maar een relatief kleine gemeente als Altena (56.000 inwoners) gaat dat wel even iets moeilijker af dan bijvoorbeeld Nijmegen en Arnhem, twee grotere gemeenten waar hij eerder werkte. ‘Die hebben toch makkelijker toegang tot de arbeidsmarkt’, zegt hij. Zeker als je Breda, Tilburg en Den Bosch als grote gemeente vlakbij weet.

Groter verloop

Zijn Bossche collega Berend van der Ploeg beaamt dat het werven van ambtenaren door de ligging en de grootte van de stad iets minder moeilijk is dan voor de randgemeenten. Maar desalniettemin ligt er wel een uitdaging. ‘Sinds corona is er een groter verloop ontstaan. Mensen zijn in die periode gaan nadenken over hun loopbaanontwikkeling. Dat grote verloop heeft gezorgd voor veel vacatures, en voor het inwerken van nieuwe krachten. En ja, dat geeft ook hier in Den Bosch extra werkdruk. Uit een intern gehouden enquête blijkt dat 30 procent van onze mensen een hoge werkdruk ervaart’, zegt Van der Ploeg.

Veeleisende burgers

Afgezien van de berg extra taken en de lastige vervangingsopgave ziet hij nog een belangrijke oorzaak voor de oplopende werkdruk in ambtelijke organisaties. ‘Het komt ook door inwoners die mondiger zijn geworden, veeleisender en ontevredener. Dat kost niet alleen extra tijd, maar vraagt van onze mensen ook om weerbaarder te zijn. Vooral onder medewerkers in de directe dienstverlening aan burgers leidt dat tot meer stress’, aldus Van der Ploeg. Reden waarom Den Bosch weerbaarheidstrainingen is gaan geven aan het personeel. ‘Of daar belangstelling voor is? Er is erg veel animo voor. Ze zijn zelfs overboekt.’

Keuzes maken

Behalve met veeleisende burgers, hebben ambtenaren minstens zoveel rekening te houden met wat hun politieke bazen willen dat ze oppakken. De vorig jaar aangetreden colleges barsten doorgaans van de ambities. ‘Gelukkig’, zegt Kleijnen, ‘was ik van begin tot het einde betrokken bij de collegeonderhandelingen en was ik in de gelegenheid aan te geven wat de organisatie wel en niet kon. Ik bedoel, wij kunnen alles maar niet allemaal tegelijkertijd. Ik kan natuurlijk niet zeggen tegen een nieuw en ambitieus college ‘doe eens rustig aan’. Maar ik zie het wel als mijn taak vraag en aanbod in balans te krijgen en daarover het gesprek te voeren met het college en de raad. Er moeten keuzes worden gemaakt.’

Stapeling wensen

Belangrijk is het wat dat betreft het gesprek met het college en de raad open te houden, geeft ook zijn collega Van Wuijtswinkel aan. ‘Al was het maar om te voorkomen dat er een stapeling van wensen komt’, zegt hij. ‘Maar evenals in de landelijke politiek, zit er druk op de bestuurders vanuit de samenleving. Die druk vertaalt zich door naar de ambtelijke organisatie. Want ja, als het politiek moeilijk wordt, heeft ook de ambtenaar daar last van. Op dat terrein is het de laatste jaren complexer geworden. Zeg maar eens ‘nee’ tegen iets wat het college wil. Dat speelt in Den Haag, maar dat speelt ook lokaal. Dat vergt extra aandacht voor de ambtelijk-bestuurlijke samenwerking.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 3 van deze week. (inlog)