Zonder toets geen nieuw beleid naar gemeenten

Minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken wil een uitvoeringstoets decentrale overheden invoeren. Voor invoering van nieuw rijksbeleid moet daaruit duidelijk worden wat de effecten zijn voor medeoverheden zoals gemeenten en provincies.

Balans

‘Het is noodzakelijk dat de opgaven waarvoor medeoverheden staan en de middelen die ze tot hun beschikking hebben in balans zijn. Ik zie het als mijn verantwoordelijkheid erop toe te zien dat medeoverheden in staat zijn hun taken naar behoren uit te voeren’, schrijft de minister in haar hoofdlijnenbrief. Die is verschenen in aanloop naar het eerste commissiedebat met de vaste Kamercommissie van binnenlandse zaken, woensdagmiddag. De komst van een uitvoeringstoets decentrale overheden (udo) ziet zij als een instrument daartoe. ‘Zo nodig’ gaat ze ook wetsvoorstellen medeondertekenen die medeoverheden raken. Het is de afgelopen jaren regelmatig voorgekomen dat vakministeries zoals VWS of SZW nieuwe taken aan gemeenten toebedeelden, zonder dat BZK als ‘moederdepartement’ daar iets over te zeggen had. Door medeondertekening kan de regiefunctie van de minister van BZK worden versterkt.

Borgen beleidsvrijheid

Minister Bruins Slot wil daarnaast de interbestuurlijke verhoudingen verbeteren en toewerken naar een stabiele financiering voor gemeenten en provincies vanaf 2025. Dat laatste was aangekondigd in het coalitiekakkoord van Rutte IV. De mogelijkheden voor een groter belastinggebied worden daartoe verkend. Ook wordt gekeken naar alternatieven voor de ozb en de motorrijtuigenbelasting. Over de herijking van het gemeentefonds en een stabiele accressystematiek wil de minister de komende tijd met gemeenten en provincies bespreken. Bruins Slot gaat zich hard maken voor de borging van de beleidsvrijheid van gemeenten en provincies.

Aanwijzing

De mogelijkheid om een aanwijzing aan gemeenten te geven – een precair onderwerp, zeker na de ‘nepaanwijzing’ rondom de huisvesting van asielzoekers door het vorige kabinet – wordt voorzichtig opgepakt, zo blijkt verder uit de brief. ‘Ik ga met medeoverheden in gesprek over de vraag of, en zo ja in welke vorm en binnen welke domeinen, een dergelijk instrument van waarde zou kunnen zijn.’ In haar hoofdlijnenbrief licht Bruins Slot nog geen tipje van de sluier op over de passage in het coalitieakkoord, waarin staat dat er een bezinning komt op de positie van het lokale bestuur en de positie van de burgemeester daarbinnen, die het ambt toekomstbestendiger moet maken. Medio dit jaar komt de minister hiervoor met concrete plannen.

Autonomie

Gemeentekoepel VNG en provinciekoepel IPO benadrukken in brieven aan de Kamer het belang van financiële zekerheid, bestuurlijke rust en goede interbestuurlijke verhoudingen. De VNG pleit daarnaast voor een wettelijke verankering om de autonomie van decentrale overheden te waarborgen. ‘De afspraken om gemeenten te betrekken – en afdoende toe te rusten voor nieuwe taken – worden te vaak niet nagekomen door het rijk’, schrijft de VNG aan de Kamer.

Maatschappelijke onrust

Het verbaast de VNG dat er in het coalitieakkoord geen budget is vrijgemaakt om de polarisatie en de maatschappelijke onrust aan te pakken. Hiervoor moet meer ondersteuning op komen en een visie op worden ontwikkeld; de minister van BZK zou hierin een coördinerende rol op zich moeten nemen. ‘De coronacrisis legt als contravloeistof veel bloot’, aldus de VNG. Daarnaast wijst de gemeentekoepel op ‘complotdenkers en de vermenging met extreemrechts, de steeds groter wordende anti-overheidssentimenten en daarmee het onder druk staan van de legitimiteit van de democratische rechtsorde.’

Geen aparte potjes

De provincies, als financieel toezichthouder, maken zich grote zorgen over de slechte financiële situatie van gemeenten. Die worden grotendeels veroorzaakt door de uitgaven op de jeugdzorg. Provincies vrezen dat hierdoor de financiering van bijvoorbeeld de woningbouwopgave in de knel komt. De vele fondsen die het nieuwe kabinet wil vullen, is het IPO een doorn in het oog. Die maken de realisatie van transities in de leefomgeving, zoals wonen en klimaat, lastiger. De transities kunnen in de ogen van het IPO alleen slagen met ‘een samenhangende integrale gebiedenaanpak’. Leg niet alles in aparte potjes vast, stelt het IPO. Het IPO pleit tevens voor verhoging van de vergoeding voor Statenleden.