Zestien miljoen adviseurs

Directeur Matt Poelmans van Burgerlink voorziet een mooie toekomst: 'Internetconsultatie verrijkt de expertise van de overheid en vult die aan met visies uit de maatschappij, zoals je nu al ziet in de ruimtelijke ordening.' Voor het ministerie van Vrom is e-participatie onderdeel van het programma Beleid met Burgers. Daar zijn diverse projecten ondergebracht. In een ervan mocht iedere Nederlander in de zomer van 2007 zijn favoriete panorama langs de snelweg aanmelden. Op www.vrom.nl/panorama stond een interactieve kaart die gekoppeld was aan een vragenlijst. Gebruikers die een foto van hun favoriete snelweguitzicht inzonden, maakten kans op een prijs: een afdruk op canvas om in de huiskamer op te hangen.

 

De inzendingen waren bedoeld als voeding voor de structuurvisie voor snelwegzones, onderdeel van de strijd tegen verrommeling van het landschap. Dat document moet nog verschijnen. Het kabinet kan niet klakkeloos de opvatting van de meepratende burger volgen, blijkt uit het al wel gepubliceerde onderzoeksrapport. Een kwart vindt de snelwegomgeving lelijk, nog een kwart ervaart die juist als mooi en de andere helft rijdt er gewoon langs zonder een uitgesproken opvatting te ventileren. Wel concluderen de onderzoekers van Bureau KLB dat negen van de tien ondervraagden vrij uitzicht prettig vinden. Zes van de tien zetten een streep bij de huidige situatie: nog verder mag de bebouwing niet oprukken, of het nu gaat om woonwijken of bedrijventerreinen.

 

Representatief kan een open onderzoek als dit nooit zijn. Maar daar gaat het ook niet om, vindt Poelmans: 'Je moet vroegtijdig de mensen erbij betrekken die nuttige inzichten kunnen hebben. Het gaat niet alleen om beleid in traditionele zin, maar ook om invloed op de woonomgeving en het bevorderen van bewonersparticipatie.' Poelmans' Burgerlink, een initiatief van het ministerie van Binnenlandse Zaken, gaat de komende drie jaar de inschakeling van burgers stimuleren.

 

Zit de gemiddelde Nederlander erop te wachten om zich met al die zaken actief te bemoeien? Soms wel, in het voorjaar van 2006 ontving het ministerie van Verkeer en Waterstaat drieduizend ideeën ter bestrijding van de files. Als gevolg daarvan staan nu op de site www.vanAnaarBeter.nl filetips als 'zoek een parkeerplaats op bij blikschade'.

 

Gemeentelijke initiatieven voor e-participatie geven een wisselend beeld. De lancering van een initiatief zorgt al snel voor een bezoekpiek als gevolg van mediaaandacht. Dat niet iedere starter terugkeert, valt te begrijpen. Maar wie even zoekt, treft her en der kwijnende participatiewebsites aan waarop soms al maanden geen nieuwe bijdrage is verschenen.

 

Achterstand

 

Toch gewoon doorgaan, vindt Christiaan Holland, partner van adviesbureau Dialogic. 'Voor de burger is internet het preferente kanaal. Ze willen helemaal niet naar die rokerige zaaltjes. Ik ben voor alle pogingen.'

 

Holland heeft wel een paar aanbevelingen voor beleidsmakers die serieus aan de slag willen met e-participatie: 'Het werkt als er iets te kiezen is. Je moet nog tachtig procent manoeuvreerruimte hebben, niet de vijf procent aan het eind van de fuik wanneer een plan al helemaal is voorgekookt. Je wilt gefundeerde meningen en adviezen, dus er moet informatie zijn. Het helpt niet om simpelweg een website de lucht in te schieten. Het is bovendien bizar dat we in Nederland voor elk onderwerp een nieuwe site beginnen. Een beter voorbeeld vind je in Canada, bij Consulting Canadians. Dat is de ingang voor alle vragen die de overheid daar aan de burger stelt op alle niveaus van bestuur.'

 

Bovenal moet de Nederlandse ambtenaar zijn achterstand op de burger inhalen. 'De vraag is niet of je moet beginnen aan e-participatie, maar wanneer. De burger verwacht gewoon langs deze weg met de overheid te kunnen communiceren. Nederlanders zijn gemiddeld acht uur per week online. Maar wat er allemaal gebeurt op internet, valt buiten het blikveld van de gemiddelde ambtenaar. Die leest de knipselkrant en de Volkskrant, klaar. Dus moeten we werken aan hun e-skills. Zonder de juiste vaardigheden kunnen ze geen rol spelen in die wereld.'

 

Meningen

 

Een breed gewaardeerd initiatief voor e-participatie is het forum dat het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit hield over de landbouwsubsidies van de Europese Unie. De raadpleging via internet was een vervolg op rondetafelconferenties, keukentafelgesprekken en publieksonderzoek. Projectleider Victor Steultjens en adviesbureau Politiek Online begonnen met enkele stellingen in een forum om het gemoed en de ideeën van de bezoekers te peilen. Daarna volgde een enquête.

 

Steultjens: 'Dit voegt zeker iets toe. Internet maakt het makkelijker meningen te peilen van een grote groep. We mikken niet op een representatief beeld, dat is met internetforums lastig. Het gaat ons erom of aan een onderwerp nog zaken vastzitten die niet naar voren zijn gekomen tijdens de intensievere gesprekken in kleine kring. In een van de forums werd bijvoorbeeld een pleidooi gehouden voor gentechvrije zones. Dat was iets nieuws. Onze enquête is opgepikt door Nu.nl en de Telegraaf. De deelname groeide in een week van vierhonderd naar ruim negenhonderd ingevulde vragenlijsten. Dat is een goede score voor zo'n specifiek onderwerp, zeker omdat het in de vakantieperiode viel.'

 

LNV deed in 2001 al iets vergelijkbaars met een internetdiscussie over de toekomst van de voedselproductie. Daarna volgden enkele kleinschalige projecten. Steultjens kondigt aan dat zijn ministerie de komende jaren volop aan de slag blijft met e-participatie: 'Het gaat zeker niet weer zes jaar duren.'

 

In de praktijk blijkt het geheugen van internet kort en de onderhoudstoestand matig. De LNV-website uit 2001 over voedselproductie, www-future-of-food.nl, is inmiddels verdampt. Het domein staat te huur en wie nog een weerslag van de discussie zoekt, is aangewezen op papieren restanten. De site www.ministerchat.nl is alweer anderhalf jaar 'tijdelijk' uit de lucht, maar je kunt per ongeluk op een pagina belanden die doet alsof een muisklik voldoende is voor direct contact met 'minister Verdonk'.

 

Op www.hetakkkoordvanschokland.nl mag iedere burger nog steeds digitaal tekenen voor zijn eigen millenniumdoelen; een e-mailvraag over het succes van deze actie bleef onbeantwoord. En de ambitieuze revitaliseringsplannen voor de Hollandse Waterlinie, begin deze maand gepresenteerd in het akkoord van Rijnauwen tussen rijk en provincies, vertonen geen zichtbare sporen van de uitgebreide internetdiscussies onder vaklieden en belangstellenden over de Grote Projecten - een geesteskind van de toenmalige staatssecretaris Rick van der Ploeg.

 

Eisen

 

Wie aan e-participatie begint, moet weten dat het nu eenmaal tijd en inspanningen kost. Poelmans: 'Uit een onderzoek van Burger@Overheid in 2007 naar e-participatie bleek dat de grote klacht van deelnemers is dat ze niet horen wat er is gebeurd met hun reactie. Dat overkwam de helft van de geïnterviewden. Maar als je een voorstel afwijst, moet je laten weten waarom. Dat kost tijd, je kunt slachtoffer zijn van je eigen succes.'

 

Ook LNV-ambtenaar Steultjens beseft dat e-participatie eisen stelt: 'Internet is geen vervanger van andere vormen van participatie. Het komt erbij, maar het werkt wel heel efficiënt. Je krijgt veel informatie en meningen met relatief weinig inspanning. En het contact met de onderzoeksgroep kan blijvend zijn.'

 

Christiaan Holland constateert dat er veel goedwillende ambtenaren rondlopen, maar dat de rijksoverheid als geheel nog op de tast opereert. 'Wat wij in Nederland doen, is te veel in de marge. Het wordt niet breed neergezet, we kneuteren met drie of vier man en beginnen steeds weer van voren af aan. Eerst had je XPin, toen volgde burger@overheid, nu begint burgerlink. Wat we missen is een bewindspersoon die er krachtig achter gaat staan, net zoals Tony Blair dat deed.'

 

Behoudend

 

Het regeerakkoord schrijft over het belang van de dialoog met de burger, maar in de praktijk doet Nederland vooral veel stapjes zijwaarts bij de inzet van internet. Oorzaken? Holland: 'De overheid is een behoudend apparaat, e-participatie gaat over controle die je uit handen geeft.' Poelmans: 'Er is ook wel angst voor vertraging door extra consultatie. Maar de kwaliteit van het besluit verbetert, dat blijkt uit allerlei studies. Daar gaat het om.'

 

Zijn projectorganisatie Burgerlink gaat er de komende drie jaar aan trekken. Poelmans streeft naar een 'dienstenwijzer' voor keuzes uit overheidsdiensten die net zo succesvol is als de stemwijzer bij verkiezingen. Burgers krijgen de kans om waarderingscijfers voor overheidsprestaties te geven, net zoals ze dat voor restaurants doen in de online gids www.iens.nl. En voor ambtenaren moet er een 'webantenne' komen die signaleert wat er leeft op het internet over beleidsonderwerpen: 'Slim gereedschap dat voor een beleidsambtenaar zoekt wat er wordt gezegd, geschreven, gedacht en gescholden over zijn onderwerp. En dan gaat het er natuurlijk om het kaf van het koren te scheiden: wat kun je ermee? Philips weet wat mensen vinden van hun televisies. De overheid zou net zo slim moeten zijn.

 

Burgers doen het desnoods zelf

 

Talmt de overheid met elektronische participatie en communicatie? Als dat te lang duurt, kan de burger het heft zelf in handen nemen. De elektronische petitie aan de Tweede Kamer mag dan niet in de wet staan, Myriam Loonen en Hannie Gorter van www.vroegopstap.nl trekken zich er niets van aan. Zij haalden 100.000 geverifieerde steunbetuigingen op van Nederlanders die ook verwachten dat de jeugd eerder gaat stappen als de kroegen niet meer tot het ochtendgloren drank schenken.

 

Christiaan Holland weet wel hoe het rijk hierop kan inspelen: 'Waarom zou je alleen papieren handtekeningen aan de Tweede Kamer mogen aanbieden? Wees nou slim en koppel zo'n e-petitie aan de DigiD die de overheid zo graag breed gebruikt wil zien. Dan komen participatie en de elektronische overheid in een keer bij elkaar.'

 

De samenleving en het bedrijfsleven zien wel brood in het internet als buurtplatform. De organisatie buurtlink.nl probeert met slimme software plaatsgebonden informatie te bundelen, inclusief overheidsdienstverlening. Het idee is dat iedere burger er zijn eigen berichten aan toevoegt, zodat een platform op maat ontstaat.

 

Op www.16miljoenmensen.nl is adviesbureau Movisie een verzamelpunt begonnen voor iedereen die eigen projecten op het terrein van burgerparticipatie wereldkundig wil maken: van een hobbycentrum voor 50-plussers tot kleinschalige hulp in ontwikkelingslanden. Het rijk kijkt vooralsnog naar zichzelf: met geld van BZK is www.wijwaarderen.nl opgezet, waar burgers een rapportcijfer kunnen geven aan de digitale dienstverlening van hun overheidsinstantie. In de huidige proefperiode stonden daar vier organisaties genoemd.