Provincie Zeeland teruggefloten

De intergemeentelijke samenwerking in Zeeland moet beter. Het gevoel van urgentie en de bereidheid en het vermogen om dat te doen, ontbreekt vooralsnog. De samenwerking gaat goed zolang deze informeel en vrijwillig is en bij urgente problemen. Opgelegde, wettelijke samenwerking verloopt moeizaam. De kracht in de samenleving wordt onvoldoende benut. De provincie en vooral het waterschap moeten een stapje terugdoen en zich op hun wettelijke taken richten. Via een Zeeuwse kernentop met 1.000 gelote Zeeuwen kan Zeeland zich profileren als proeftuin voor democratische vernieuwing.

Maatschappelijke opgaven

Dat stelt de commissie Externe Spiegeling Zeeland in een vrijdag verschenen rapport ‘Samenwerkingskracht in Zeeland #HOEDAN?’. De commissie is ingesteld door Gedeputeerde Staten van Zeeland en kreeg als opdracht mee in kaart te brengen hoe Zeeuwse overheden invulling geven aan huidige en toekomstige maatschappelijke opgaven en hoe dat kan worden verbeterd.

Drijfveren

Zeeland heeft weliswaar een gedeeld beeld van de maatschappelijke opgaven in de provincie - zoals versterking van de woning- en arbeidsmarkt, energietransitie en economische structuurversterking -, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de aanpak ontbreekt. Het behoud van gemeentelijke autonomie en couleur locale zijn voor gemeentebesturen belangrijke drijfveren en staan samenwerking in de weg. ‘Gemeentebesturen definiëren maatschappelijke opgaven als gemeentelijke vraagstukken, terwijl ze regionaal zijn’, aldus de commissie.

Minder vrijblijvend

Regionale samenwerking moet beter worden geregeld en minder vrijblijvend worden, vindt de commissie. In nieuwe college- of raadsprogramma’s moeten afspraken worden vastgelegd over de eigen bijdrage aan regionale opgaven, zoals het opstellen van regionale omgevingsvisies. Het is daarbij van belang de raadsleden (terug) in positie te brengen.

Kaderstellen

Om te voorkomen dat de regionale aanpak leidt tot uitholling van de sturingsmogelijkheden van raadsleden, moeten onder meer in de nieuwe raads- of collegeprogramma’s afspraken worden gemaakt over de wijze waarop de sturende en kaderstellende rol van de raad kan worden verstrekt als er regionale onderwerpen in de gemeenteraad worden behandeld. Ook zouden regionale adviescommissies in het leven kunnen worden geroepen. Griffiers moeten een ‘trekkende en verbindende rol’ spelen bij het agenderen en bespreken van regionale onderwerpen. ‘Omdat

raadsleden meer effectieve invloed krijgen als dat in alle gemeenten op ongeveer dezelfde manier en in ieder geval op hetzelfde tijdstip gebeurt, is het aan te bevelen om dit regionaal af te stemmen.’

Bemoeienis

Het gebrek aan slagkracht van intergemeentelijke samenwerking komt mede door de ‘bemoeienis’ van provincie en waterschap, stelt de commissie. ‘Omdat de provincie zich opwerpt als hoeder van

regionale belangen, voelen gemeenten zich hier (onbewust) minder verantwoordelijk voor.’ De rol van de provincie roept bij gemeenten veel irritatie op. ‘De provincie zou te sterk van bovenaf sturen en te weinig rekening houden met verschillen tussen Zeeuwse regio’s.’

Ingrijpen

De provincie moet meer gaan opereren vanuit hun toebedeelde rol en toegevoegde waarde, en zou zich moeten concentreren op haar wettelijke taken en interbestuurlijk toezicht. ‘Dat betekent dat gemeenten en regio’s als eerste aan zet zijn bij de aanpak van lokale en bovenlokale maatschappelijke opgaven.’ Als gemeenten er niet onderling uitkomen, kan de provincie ingrijpen. Het waterschap moet zich vooral richten op zijn taken rondom waterveiligheid, kwaliteit en wegbeheer.

Onoverzichtelijk

De samenwerking tussen gemeenten, provincie en waterschap is onoverzichtelijk en duur. De slagkracht wordt bovendien beperkt door het ontbreken van adequate ondersteuning. De bezem moet door de bestaande overlegstructuren. In de plaats daarvan zou alle overleg gebundeld moeten worden in een Overleg Zeeuwse Overheden (OZO), dat zich op de kwaliteit van samenwerking zou moeten richten.

Ambtelijke kennis

‘Zeeuwse overheden maken weinig gebruik van elkaars ambtelijke kennis en capaciteit. Kwaliteit en capaciteit van personeel zijn overal aandachtspunten’, concludeert de commissie. De ambtelijke samenwerking moet worden geïntensiveerd. Dat kan door bijvoorbeeld pools van medewerkers te vormen, die Zeelandbreed kunnen worden ingezet. Onder meer de Omgevingswet en overheidsparticipatie lenen zich daar goed voor.

Kernentop

‘Zeeland kan zich profileren als proeftuin voor democratische vernieuwing, waarbij maximaal wordt ingespeeld op de aanwezige samenlevingskracht’, stelt de commissie verder voor. Er zou een Zeeuwse kernentop kunnen worden georganiseerd, waarbij 1.000 gelote Zeeuwen met elkaar en de nieuwgekozen raadsleden in gesprek Gaan over de rol die lokale gemeenschappen kunnen spelen in de Zeeuwse opgaven.