Wob-procedure Nederland 'traagste ter wereld'

Op de Dag van de Persvrijheid presenteren Aline Klingenberg en Wouter Hins vandaag de conclusies van hun onderzoek naar het effect van de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob). Minister Donner zal erop reageren. Wob-adviseur Roger Vleugels doet dat nu al.

Heeft u de conclusies van het onderzoek van Klingenberg en Hins naar het effect van de WOB al gezien?
‘Een paar. Ze wijzen met name op de traagheid van de afwikkeling van een Wob-verzoek en de ingewerktheid van Wob-ambtenaren, waardoor besluiten vaak niet correct zijn. De traagheid is te wijten aan het feit dat minister Ter Horst de termijnen heeft verdubbeld van twee keer 14 dagen naar twee keer 28 dagen. Voor een land dat zich veel aan transparantie gelegen laat, is dat een van de langzaamste ter wereld. In andere landen is het soms maar vier dagen. Als we ons land vergelijken met Angelsaksische of Scandinavische landen dan wordt hier tien keer minder dan gemiddeld per 100.000 inwoners gewobd. Als je dan al een capaciteitsprobleem hebt, kun je dat een keer oplossen door het een maand vooruit te schuiven, maar daarna heb je weer hetzelfde probleem. De overheid moet de termijn weer verkorten en meer Wob-ambtenaren aannemen. Per ministerie zijn er nu niet meer dan drie, in Engeland zijn het er niet minder dan 80.’

Een conclusie is dat de overheid er zo lang over doet dat de nieuwswaarde verdampt en journalisten het opgeven. Zo blijft belangrijke informatie aan burgers  onthouden en schiet de WOB zijn doel - een transparante overheid - voorbij. Herkent u dit?
‘Dit probleem is niet nieuw. Het is zelfs zo dat het doel niet voorbijgeschoten mág worden. Men hoort te leveren, zodra de informatie beschikbaar is, maar er wordt naar de deadline toegewerkt. Alleen in Zimbabwe is de situatie nog erger dan in Nederland en dat is geen grapje.’

Heeft u het idee dat de overheid bewust een Wob-procedure traineert?
‘Dat er getraineerd wordt is inherent aan hoe we in Nederland met de Wob omgaan. Je moet zorgen dat je organisatie op orde is. Een andere conclusie is dat de beslissingen slecht zijn. Dat is een typisch Nederlands fenomeen. We waren een van de eerste landen met een Wob, precies 31 jaar geleden, maar we hebben niet voldoende opgeleide ambtenaren. Een opleiding is er namelijk niet. In Engeland, wederom, worden in het eerste cohort 3000 aanstaande Wob-ambtenaren opgeleid op bachelor-niveau.’

Wat vindt u van dat traineren?
‘Ambtenaren moeten zich er bewust van zijn dat het volk de eigenaar is van die documenten en de overheid de beheerder. Dat bewustwordingsproces heeft hier nooit plaatsgevonden.’

Een bezwaar tegen een afgewezen Wob-verzoek is wel vaak lonend. Toch doen?
‘Zeker. Ik heb 3500 zaken gedaan en in de helft van de gevallen krijg je na bezwaar substantieel meer. In de Verenigde Staten moeten ambtenaren op functioneringsgesprek komen als ze een verzoek slecht behandelen of kan het een ontslaggrond zijn. We hebben het recht op informatie. Als je daar slecht mee omgaat, dan is dat een serieuze overtreding. Wij hebben het imago dat we tolerant zijn, maar er is nooit in de kern van de wet geïnvesteerd. Nederland kan zich niet eens bij internationale verdragen aansluiten, omdat het niet aan de regels van bezwaar voldoet.’

De onderzoekers vinden dat er ook kortere termijnen moeten gaan gelden voor de behandeling van Wob-verzoeken bij de rechter. Mee eens?
‘Bij de rechter kan het 9 tot 12 maanden duren. Ik ben het eens met de onderzoekers, maar heb wel een paar kanttekeningen. Minder dan 10 procent van de journalisten wobt. Een bezwaar duurt vaak 3 à 4 maanden. Dan ben je al een half jaar verder. Als de rechter erbij komt, ben je een jaar bezig. Engeland en de VS zijn soms sneller, de Baltische Staten echt sneller. Hier duurt het gemiddeld 6 à 9 maanden.

Hoe kort zou het dan moeten zijn?
Binnen 6 maanden zou beter zijn. Ook ben ik ervoor het kort geding vaker te gebruiken. Dat moet een spoedeisend karakter hebben, maar bij maatschappelijke spoedeisendheid zou een kort geding altijd ontvankelijk moeten zijn. Binnen 3 a 4 weken is het dan beslist.’

Kan dat wel? Rechters hebben het toch al zo druk.
‘Ik heb het ook druk. Bij recht en democratie hoort dat de informatie die nodig is moet worden geleverd. Bij de invoering van de Wob in 1980 zei minister Rood al dat er 50 Wob-ambtenaren per ministerie moesten zijn. Nu zijn dat er nergens vier. Het is niet goed ingevuld in de ambtenarij en het archiefwezen. Er is voor de behandeling van de zaken zelfs nooit een berekening gedaan. De wet is aangenomen, maar in een stiefmoederlijk hoekje gezet. De wet was de eerste tien jaar onbekend en dat is eigenlijk nog steeds zo. In Bulgarije kent 85 procent van de bevolking de wet, hier nog niet eens 85 procent van de journalisten.’

Moet er in Nederland een onafhankelijk orgaan komen dat beslist over de informatievoorziening van de overheid?
‘Ja, dat idee heb ik geopperd. Wij hebben te maken met de wet van de remmende voorsprong. Inmiddels zijn alle bestuursrechtelijke systemen gemoderniseerd en zijn er moderne bezwaarvormen in andere landen. Een Wob-Autoriteit of Wob-tribunaal zou twee dingen kunnen doen. De commissie die het advies geeft voor de tweede beslissing moet zwaarder worden en hun advies bindend, want dan is het serieus. Nu kan een minister het nog overrulen. Het zou mooi zijn als dat lukt in Nederland. Kamerleden en ambtenaren kijken er al naar en schuiven al wat op, maar lagere bestuursorganen zijn mordicus tegen. Ze hebben nu vrij spel bij een bezwaar, maar dan wordt dit al bij de rechter gecorrigeerd. Dan zou Nederland geen bananenrepubliek meer zijn.’