‘Uitermark praat ambtenaren problemen aan die er niet zijn’

De wijze waarop minister Uitermark van Binnenlandse Zaken de top van de ambtelijke dienst wil hervormen stuit op flinke kritiek van bestuurskundigen. ‘Ze biedt “oplossingen” voor niet bestaande problemen.’

Vakmanschap

De maatregel vormt onderdeel van de hervorming van de Algemene Bestuursdienst (ABD). Het voornemen van de minister is om 500 tot 1200 managers die in salarisschaal 15 zitten niet meer onder de ABD te laten vallen. Verder is het de bedoeling dat topambtenaren van het rijk structureel gaan werken aan hun ontwikkeling en hun vakmanschap, om zo te komen ‘tot een ambtenarenkorps dat beter gereed is voor de maatschappelijke opgaven.’

Weinig zinvol

Er is volgens bijzonder hoogleraar bestuurskunde Martijn van der Steen (Erasmus Universiteit Rotterdam) niets mis mee dat de ABD stevig op de schop gaat. ‘Maar dan wel op zinvolle wijze graag én voor de werkelijke uitdagingen’, zo reageert hij op LinkedIn. De ABD heeft wat hem betreft uitdagingen in het beter aansluiten van uitvoering en beleid, het vergroten van diversiteit en het verder vermaatschappelijken en verbreden van de pool waaruit men recruteert. Daarvoor verwijst Van der Steen naar onderzoek van hoogleraar Mirko Noordegraaf van de Universiteit Utrecht en de door hemzelf in 2023 geleide visitatiecommissie ABD.

Rechtsstatelijk besef

Het probleem van de voorgenomen maatregelen van de minister is volgens hem dat die de problemen niet aanpakt, maar “oplossingen” biedt voor andere, niet bestaande problemen: het gebrek aan rechtsstatelijke besef, gebrek aan vakkennis, uitvoeringsdirecteuren in de ABD. In NRC zegt hij nog nooit een topambtenaar te zijn tegengekomen die geen idee had hoe de rechtsstaat werkt of niet wist hoe wetgevingsprocessen werken. ‘De minister praat de ambtelijke dienst problemen aan die er niet zijn en benoemt daar vervolgens “oplossingen” voor die weinig verschil zullen maken’, aldus Van der Steen.

Verkleinen vertrouwen

‘Het goede nieuws is dat dat niet erg is, omdat het überhaupt geen problemen waren. Maar kwalijk is het wel’, stelt hij. Zijn kritiek is dat Uitermark zegt het vertrouwen in de overheid te willen vergroten, maar dat vertrouwen ‘eerst eigenhandig verkleint door niet-bestaande problemen op professionele en capabele ambtenaren te plakken.’ Dat dient volgens hem de versterking van de ambtelijke dienst niet.

Persoonlijke ontwikkeling

Uitermark wees in haar Kamerbrief over de hervorming van de ambtelijke top onder meer op ‘de noodzaak van directe verbinding met mensen en een scherp besef van de democratische rechtsstaat en wat dit vraagt van ambtenaren.’ Zo wil ze dat topambtenaren zoals secretarissen-generaal en directeuren-generaal, en inspecteurs generaal minimaal 40 uur per jaar aan hun ontwikkeling werken en een persoonlijk publiek leiderschapsplan opstellen waarin ze aangeven hoe aan de eigen professionele en persoonlijke ontwikkeling wordt gewerkt.

Onterecht

De reactie van de Utrechtse hoogleraar bestuurskunde Mirko Noordegraaf op de plannen van Uitermark is minstens zo kritisch. Het verwijt van een gebrek aan kennis en vakmanschap bij topambtenaren is volgens hem onterecht, zo laat hij optekenen in NRC. Daarbij, zo zegt hij, ‘voor goed leidinggeven heb je niet alleen vakinhoudelijke kennis nodig.’

Bezuiniging

De voorgenomen versobering van de ABD zou vooral cosmetisch zijn en niet veel geld opleveren. Volgens Uitermark is de hervorming dan ook niet zozeer gericht op bezuiniging, maar ze verwacht wel dat de maatregel leidt tot substantiële versobering van de dienstverlening door de ABD. Dat antwoordt de NSC-bewindsvrouw op vragen van Tweede Kamerlid Alexander van Waveren – ook NSC. Het voornemen is managementfuncties in salarisschaal 15 niet meer onder de ABD te laten vallen. Die vallen straks dan misschien niet meer onder de paraplu van de ABD, maar ze houden wel gewoon hun baan en hun salaris.