Wie heeft profijt van de overheid?

De laagste inkomensgroepen profiteren meer door de bijzondere bijstand, kwijtschelding van lokale lasten en huursubsidie. De hoogste inkomensgroep ontvangt relatief veel dankzij de hypotheekrenteaftrek, kinderopvangregelingen en cultuur- en onderwijsvoorzieningen.

Recent haalde de PVV van Wilders het nieuws omdat zij wil weten hoeveel geld allochtonen de staat kosten en opbrengen. De PVV heeft diverse ministers gevraagd uit te rekenen hoeveel geld ze besteden aan allochtonen en hoeveel inkomsten er van hen binnenkomen. Het vermoeden van de PVV is dat de overheid onevenredig veel geld uitgeeft aan (niet-westerse) allochtonen en daar weinig voor terugziet.

Besteedt het onderwijs onevenredig hoge budgetten aan allochtonen, bijvoorbeeld voor spijbelende leerlingen? Doen zij een groter beroep op de gezondheidszorg? Hebben zij vaker dan anderen een sociale uitkering of huurtoeslagen? Belasten zij de rechterlijke macht en het gevangeniswezen? Los van de specifieke lading zijn de vragen van de PVV budgettair en dus politiek relevant. De vraag wie profiteert, is immers de kernvraag bij de verdeling van overheidsmiddelen.

Gender-onderzoekers vermoeden bijvoorbeeld dat veel fiscaal en budgettair beleid ongunstig uitpakt voor vrouwen en bepleiten bijstelling. Migrantenorganisaties maken vaak aannemelijk dat veel overheidsregelingen onvoldoende bekend of te complex zijn voor de doelgroep van de regeling. Ook de vragen van de PVV zijn zo bezien welkom en vergen een antwoord.

Een hindernis is wel dat de overheid nauwelijks registreert of administreert wie van het beleid ‘profiteert’. Ook weten we zelden of specifieke uitkeringen terechtkomen in bijvoorbeeld grote steden, zwakke regio’s, achterstandswijken of - dankzij slimme gemeenteambtenaren en adviesbureaus die hen de weg wijzen - bij niet direct beoogde doelgroepen, gemeenten, bedrijven en burgers. Krijgt het noorden evenveel terug aan overheidsmiddelen als het via aardgas inbrengt, is een veelgestelde vraag.

Belangrijker dan cijfers en lijstjes is de vraag welke conclusies verbonden worden aan de komende onderzoeksresultaten. Een van mijn studenten onderzocht of bepaalde gemeentelijke sportsubsidies bedoeld voor allochtonen en jongeren ook echt bij de doelgroep aankwamen. Bepaald niet, ontdekte ze. Maar onbedoeld wel bij veeleer wittemannensporten als ijshockey, omdat de gemeentelijke regeling niet uitsloot dat ook zij aanvragen voor subsidie indienden.

Als straks uit de nieuwe SCP-studie blijkt dat bepaalde groepen meer of minder ‘profiteren’, zijn de eerste twee vragen die bij mij opkomen: Was dit ook de bedoeling van de regeling? En - minstens zo belangrijk - heeft het gevoerde beleid effect? Zo niet, dan moet het beleid worden bijgesteld of beëindigd. Maar als dankzij anti-spijbelbeleid vroegtijdige schoolverlaters de weg naar school terugvinden of de recidive daalt, is dat geld welbesteed, wie er ook van profiteert. Sterker, volgens mij profiteren we daar allemaal van.