Referenda, ja of nee?

We gaan stemmen! Muziek in de oren van iedere democraat. Want stemmen betekent immers dat de wens van de meerderheid wordt ­gehonoreerd. De grondslag van iedere democratie. Maar dat hoeft niet per definitie zo te zijn.

Neem de mogelijkheid tot het verkiezen van een burgemeester waartoe de grondwet sinds 2018 de ruimte biedt. Velen vinden dat democratischer dan een in theorie door de Kroon benoemde, maar in praktijk door de gemeenteraad gekozen burgemeester. Maar tegelijkertijd ondergraaft een gekozen burgemeester het mandaat dat we als kiezer aan de raad gaven. Want wanneer de burgemeester zich kan beroepen op de stem van het volk, waarom zou deze zich dan nog veel gelegen laten liggen aan een gemeenteraad die beweert de stem van het volk te vertegenwoordigen?

Hetzelfde geldt voor het bindend correctief referendum. In Den Haag worden nu stappen gezet voor een volksraadpleging over betaald parkeren. Eerder dit jaar spraken inwoners van Haarlem en Katwijk zich daar in referenda al tegen uit. Verbazend is dat niet. Stel mensen de vraag of ze ergens voor willen betalen of het gratis willen hebben, en de uitkomst laat zich raden. En dat is gelijk de makke met volksraadplegingen. De oplossing voor een vraagstuk wordt per definitie losgeweekt van de gevolgen. Je kunt de vraag stellen of parkeren gratis moet blijven, maar zolang je daar niet aan verbindt dat dat mogelijk tot gevolg heeft dat het zwembad of de bibliotheek moet sluiten, weet je eigenlijk niet waar je nu precies voor of tegen stemt.

De VNG raadde aan de vragen bij referenda simpel te houden. Maar dan ontken je dat ­vrijwel ieder vraagstuk complex is en gevolgen kan hebben voor andere beleidsterreinen, waardoor ze juist weer ongeschikt zijn voor een referendum. Daarbij: er mogen geen referenda worden gehouden over lokale lasten en de begroting. Of het parkeerbeleid daaronder valt is discutabel. Aangezien de voornaamste taak van overheden is het ­bepalen waaraan budget wordt besteed en ­referenda geen grote begrotingstechnische ­gevolgen mogen hebben, blijven er weinig ­thema’s over die referendabel zijn.

Blijft de vraag: een referendum, je kunt ervoor kiezen. Maar waarom zou je?