Waterschappen bevinden zich op keerpunt  

De nieuwe waterschapsbesturen kennen straks minder geborgde zetels, omdat die voor bedrijven vervallen. Volgens insiders vormt de ontwikkeling het begin van een veel verder gaande democratisering van de waterschappen. Wat betekent dat voor hun bestuurbaarheid?

Lastiger

Volgens Lambert Zwiers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Waterschapsbestuurders namens Bedrijven (NVWB), wordt het nu lastiger voor bedrijven om hun geluid te laten horen in de waterschappen. Bijvoorbeeld als het gaat om de hoogte van de heffingsbijdrage of goede afwatering op bedrijventerreinen. ‘Nu moeten bedrijven zelf beoordelen welke partij hun belangen het beste behartigt. Naast landelijke partijen doen in sommige waterschappen ook partijen mee die zich specifiek richten op het bedrijfsleven, zoals Ondernemend Water. Zij kunnen het stokje van ons overnemen.’

Toekomst

De NVWB spande nog een kort geding aan om de inwerkingtreding van de wet tegen te houden. Tevergeefs: het verzoek werd afgewezen. Het verlies van de geborgde zetels betekent ook het einde van de NVWB, zegt Zwiers. Hij vreest zelfs voor de toekomst van de waterschappen. ‘De legitimatie voor het bestaan van waterschappen is gelegen in de bijzondere bestuursvorm. Als alle geborgde zetels wegvallen – wat vermoedelijk de volgende stap is – kun je je afvragen wat waterschappen nog toevoegen. Met gemeenten en provincies hebben we namelijk al twee decentrale niveaus van algemene democratie. Die overheidslagen zouden dan de taken van de waterschappen kunnen overnemen.’

Tussenstap

Minder rouwig om de wetswijziging is de AWP voor water, klimaat en natuur (voorheen de Algemene Waterschapspartij), een landelijke organisatie die in verschillende waterschapsbesturen is vertegenwoordigd. Volgens vicevoorzitter Hans Middendorp zijn gekozen bestuurders uitstekend in staat om alle belangen zorgvuldig af te wegen. ‘Daar hebben we geen geborgde leden voor nodig. Daarnaast zijn geborgde zetels zich in de loop der jaren steeds meer gaan gedragen als politieke partijen, met meningen over allerlei onderwerpen. In dat opzicht voegen ze dus weinig meer toe. Alleen: zodra het over heffingen gaat, zetten ze de hakken in het zand.’
 

Meer kans

Net zo belangrijk als het verminderen van het aantal geborgde zetels in het algemeen bestuur vindt Middendorp de afschaffing van een verplichte geborgde zetel in het dagelijks bestuur. ‘In de praktijk betekende dit dat de geborgde zetels een veto hadden bij het vormen van de coalitie. Boeren en bedrijven keken eerst naar de VVD en CDA, en de natuurterreinen naar Water Natuurlijk. In de nieuwe situatie is het voor het eerst mogelijk om een coalitie te vormen zonder de geborgde zetels. Dat geeft ons ook meer kans om mee te besturen.’

Tussenstap

Middendorp ziet het compromis als een tussenstap richting volledige afschaffing van de geborgde zetels. ‘Een partij als de BoerBurgerBeweging (BBB) kan straks de rol van de twee geborgde landbouwzetels moeiteloos overnemen. Bedrijven worden nu al gesteund door landelijke partijen zoals VVD en CDA. En partijen als Water Natuurlijk en de AWP kunnen heel goed de belangen voor water, klimaat en natuur invullen. Als alternatief voor geborgde zetels kun je nog denken aan een adviescommissie in elk waterschap met vertegenwoordigers namens de landbouw, natuur, bedrijven en huiseigenaren.’

Cruciaal

De Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) hoopt niet dat het tot een volledige afschaffing gaat komen, zegt een woordvoerder. ‘De geborgde zetels voor de landbouw worden nu vertegenwoordigd door agrariërs met veel gebieds- en praktijkkennis. Juist met de grote opgaven op het gebied van klimaatbeleid, bescherming van de waterkwaliteit en biodiversiteitsherstel is deze kennis cruciaal. Met het afschaffen van de geborgde zetels verworden de waterschappen al snel tot politiek gedoe in plaats van een functionele bestuurslaag die zich bezighoudt met de uitvoering.’
 

Tevreden

Hoewel LTO de afschaffing van geborgde zetels voor bedrijven onnodig vindt, is de organisatie wel tevreden met het compromis. ‘Dankzij de twee landbouwzetels in het waterschapsbestuur blijft de praktijkkennis van agrariërs in waterschappen behouden. Tegelijkertijd zijn we ons ervan bewust dat voor meerdere partijen dit compromis niet het eindstation is. Maar we vragen ons stellig af of het watermanagement in het land beter wordt wanneer alle geborgde zetels verdwijnen. We blijven ons dan ook sterk maken voor het behoud van de geborgde zetels voor de landbouw.’

Niet democratisch

Net als de landbouw houdt de natuur twee geborgde zetels over in het bestuur. Toch had dat van Natuurmonumenten niet gehoeven, zegt Tom Kunzler namens die organisatie. ‘We vinden dit stelsel niet meer van deze tijd. Het is niet democratisch om bepaalde belangen bij voorbaat zetels te geven. Kiezers zijn prima in staat om te stemmen op partijen die een breed scala aan belangen behartigen. Dat zie je in andere bestuurslagen ook. Waar we wel blij mee zijn, is dat de natuur nu evenveel geborgde zetels heeft als de landbouw. De verhouding is dus mooi in evenwicht, dat was voorheen niet zo.’

Waterpeil

Volgens Kunzler betekent het onderscheid in geborgde zetels niet dat de verschillende groepen lijnrecht tegenover elkaar staan. ‘De belangrijkste bouwsteen voor gezonde natuur is voldoende water van goede kwaliteit. Maar dat geldt voor de landbouw net zo. We hebben dus gezamenlijk baat bij het beter vasthouden van water en voldoen aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water, waar waterschappen een belangrijke rol bij spelen. Waar het wringt is dat een hoog waterpeil niet overal gunstig is voor agrariërs. Voor die plekken moeten we samen oplossingen zoeken. Maar dat gesprek kun je prima voeren via de politiek of lokale betrokkenen. Daar zijn niet per se geborgde zetels voor nodig.’