Beknotten advisering ambtenaren uit den boze

Ambtenaren moeten zich niet geremd voelen hun advies op papier te zetten. Ook als het gaat om kritische of afwijkende adviezen. Nu vanaf 1 juli beslisnota's door het kabinet actief openbaar worden gemaakt, moet de veiligheid en ruimte voor rijksambtenaren worden gewaarborgd. Het kabinet en de Kamer zijn daar beiden verantwoordelijk voor. 

Beleidslijn

Dat stellen minister Ollongren en staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken in de (concept)beleidslijn actieve openbaarmaking nota’s. Vanaf 1 juli wordt een (beperkt) aantal beslisnota’s, waarop het kabinet besluiten baseert, actief openbaar gemaakt. Ambtenaren moeten zich ervan bewust zijn dat hun stukken ‘op enig moment openbaar zullen worden gemaakt’, aldus de beleidslijn die naar de Kamer is gestuurd.     

Open adviseren

Dit mag er echter niet toe leiden dat ambtenaren zich ‘professioneel beknot of beperkt voelen in wat zij op papier zetten’. Ze moeten open blijven adviseren. Relevante afwegingen moet worden opgeschreven, ook over gevoelige onderwerpen. Ambtenaren moeten professioneel blijven, ook nu zijn adviezen openbaar worden. ‘Scenario’s en alternatieven dienen te worden benoemd, net zoals risico’s en beheersmaatregelen’, aldus de beleidslijn.

Tegenspraak

Interne tegenspraak moet door ministers en staatssecretarissen worden gerespecteerd ‘als een belangrijk onderdeel van goed en behoorlijk bestuur’, benadrukken Ollongren en Knops. Ambtenaren moeten zich niet gehinderd voelen door ‘politieke of gangbare standpunten’. Managers en leidinggevenden moeten hen daarin steunen, ook als ambtenaren ‘onverhoopt toch in het maatschappelijke of parlementaire debat ‘in de wind’ komen te staan’. Bestuurlijke rugdekking is dan een must. Ambtenaren adviseren; bewindspersonen nemen het uiteindelijke besluit en zijn daar verantwoordelijk en aanspreekbaar voor.

Mond snoeren

Een krappe meerderheid van de rijksambtenaren (51 procent) is voor actieve openbaarmaking van de ambtelijke afwegingen waarop een kabinetsbesluit is gebaseerd. Dat bleek eerder dit jaar uit onderzoek van Binnenlands Bestuur in samenwerking met FNV Overheid, toen het demissionaire kabinet had besloten vanaf 1 juli onderliggende stukken van ambtenaren, waarop het besluit is gebaseerd, actief openbaar te gaan maken. Zowel voor- als tegenstanders gaven in dat onderzoek aan dat ambtenaren terughoudend zullen worden bij het opstellen van adviezen. Ook leefde er de vrees dat kritische ambtenaren de mond zullen worden gesnoerd en op een zijpad gerangeerd. Als tot actieve openbaarmaking wordt besloten, moet de anonimiteit van ambtenaren worden gewaarborgd, stelde een aantal. Daaraan wordt in ieder geval tegemoetgekomen. ‘Namen, functies en contactgegevens van ambtenaren worden niet opgenomen op de openbaar te maken nota’s’, aldus de beleidslijn.