Vrije markt blijkt illusie

De overheid raakte in diskrediet. Geef ondernemers vrij baan en val ze zo min mogelijk lastig met beperkende regels, alleen langs die weg konden ondernemers zorgen voor snelle economische groei, lage inflatie en meer welvaart. Daar profiteert uiteindelijk iedereen van mee. Het geloof in de vrije markt duurde voor velen voort tot de financiële crisis in de herfst van 2008.

In 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme toont de van oorsprong Zuid-Koreaanse econoom Ha-Joon Chang aan dat de vrijemarktadepten hun ‘waarheden’ baseren op gemakzuchtige aannames, vertroebelde visies en puur eigenbelang. In zijn vlijmscherpe analyse legt hij bloot waarom het ongeremde vrijemarktdenken ‘gevaarlijk’ is.

De vrije markt is een illusie, schrijft Chang, verbonden aan de prestigieuze universiteit van Cambridge. Het najagen van bedrijfsmatige efficiëntie en flexibele arbeidsmarkten heeft veel kortetermijnwinsten opgeleverd, die verdwenen zijn in de zakken van managers en aandeelhouders, ten koste van economische en financiële soliditeit op de langere termijn.

Deregulering en privatisering hebben geleid tot schaamteloze zelfverrijking en tergende baanonzekerheid aan de onderkant van de arbeidsmarkt. De vrijemarkteconomen hebben hun vermogen om de economie te controleren schromelijk overschat. Het financiële en economische systeem is er bijna aan ten onder gegaan.

Gelukkig was er nog de overheid. De vrijemarkteconomen moesten er nooit iets van hebben; Get the government off your back, was hun lijfspreuk, maar nu ze in grote nood verkeerden, lieten banken en andere financiële instellingen zich graag met belastinggeld van de ondergang redden. Sindsdien weten we zeker dat het algemeen belang niet gebaat is bij een ongeremd aandeelhouderskapitalisme.

Het boek rehabiliteert de sterke overheid die in de naoorlogse periode verantwoordelijk was voor het economisch succes van tal van Aziatische landen en voor de combinatie van gespreide welvaart en gestage economische groei in West-Europese verzorgingsstaten.

Er is niks mis met kapitalisme, betoogt Chang, Maar het stelsel functioneert beter als een actieve overheid het algemeen belang behoedt en verantwoord gebruik van gemeenschappelijke hulpbronnen bevordert. Niet alleen ten behoeve van crisisbeheer. Maar ook om budgetten voor onderzoek en ontwikkeling veilig te stellen, goed onderwijs te garanderen, maatschappelijk nuttige projecten met een laag rendement in gang te zetten en te zorgen voor gezonde concurrentie en economische dynamiek. Zonder sterke overheid geen welvarende, eerlijke, stabiele samenleving.

Als het aan Chang ligt, kunnen ambtenaren op verjaardagsfeestjes weer trots vertellen waar ze werken.  

Will Tinnemans is publicist

Ha-Joon Chang: 23 Dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme, Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 304 pagina’s, ISBN 9789046802472, € 19,95.