Voorkeur voor gemengd verkiezingsstelsel

De directe verkiezingen voor de algemene besturen van de waterschappen geven een zeer lage opkomst te zien. De deelname van politieke partijen en groeperingen aan deze verkiezingen heeft getoond dat de mogelijkheden om partijpolitiek te bedrijven zeer gering zijn, waardoor de interesse van de kiezer moeilijk is te activeren. Ook is het geen goede ontwikkeling dat het functionele waterschapsbestuur steeds meer aanschurkt tegen het algemene bestuur van gemeente en provincie.

De taak van de waterschappen is voor Nederland buitengewoon belangrijk en de waterschapsexpertise is daarnaast een uitstekend exportproduct. Opheffing van de waterschappen of overheveling van de waterschapstaak naar de provincie is dan ook kortzichtig en dom.

De democratische legitimatie van het waterschap moet goed passen bij de beperkte en functionele taak van het waterschap. Tot op de dag van vandaag is er bij de waterschappen sprake van een vorm van belangenrepresentatie. Voor het Rijk, de provincies en de gemeenten bestaat een vorm van politieke representatie, met daarbij horende partijpolitieke arena’s. Voor andere vormen van bestuur, zoals de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie en het functionele bestuur, zijn vormen van belangenrepresentatie ingericht. Die belangenrepresentatie kan tot stand komen door verkiezingen en benoemingen.

De verkiezingen kunnen direct en indirect zijn. Voor benoemingen bestaan allerlei modaliteiten. Belangrijk is het inzicht dat voor het stelsel van politieke representatie directe verkiezingen cruciaal zijn; voor stelsels van belangenrepresentatie is dat niet per se zo. In die sfeer is de directe verkiezing eerder uitzondering dan regel. En wel vooral omdat een directe verkiezing allerlei politiserende effecten heeft die vaak niet worden gewenst.

Nagegaan moet worden op welke wijze de te representeren belangen het beste in de algemene besturen van de waterschappen tot uitdrukking kunnen komen. Is nu een verkiezing door de gemeenteraden voor de besturen van de waterschappen de beste methodiek? In het advies dat de Raad van State heeft vervaardigd over de voorliggende voorstellen, wordt deze vraag negatief beantwoord. Zelfs zodanig negatief dat wordt geadviseerd om het voorstel niet in te dienen.

Ook de Raad van State redeneert dat de gekozen methodiek geen goede oplossing is van het voorliggende probleem. Die analyse is juist. Indirecte verkiezing door de gemeenteraden leidt namelijk tot een verdere politisering van het waterschapsbestuur. De politieke partijen in de raden maken zich geheel meester van het waterschapsbestuur, waardoor andere belangen uit het zicht verdwijnen. De waterschapsbesturen zullen vooral worden bevolkt door niet-gekozen raadsleden, die daarbij in de wacht worden gezet voor een volgende raadsverkiezing. De grote gemeenteraden zullen de waterschapsverkiezing gaan domineren. Via allerlei afspraken en instructies vanuit de partijkantoren zal een verkiezingstombola ontstaan, waarbij die voor de Eerste Kamerverkiezing verbleekt.

Zijn er goede alternatieven? Ja die zijn er. Interessant is het voorstel voor een gemengd stelsel. Daarbij worden eerst de afzonderlijke belangen gedetecteerd en gequoteerd. Vervolgens wordt bezien met welke methodiek deze belangen het beste kunnen worden gerepresenteerd. Voor de categorie burgers zou een aanwijzingsforum kunnen worden overwogen waarbij alle volksvertegenwoordigers die wonen in het territoir van het betreffende waterschap - Kamerleden, statenleden en raadsleden - stemhebbend zijn.

In Frankrijk bestaat een dergelijk stelsel voor de senaatsverkiezing en dat stelsel functioneert goed. Via een gemengd stelsel kan het gros van de bestaande problemen worden weggewerkt en kan de kracht van het functionele waterschapsbestuur verder worden versterkt.