VNG dreigt deur met kabinet dicht te gooien

Het gemeentefonds moet structureel worden verruimd. Als dat extra geld er niet komt, gooit de VNG de deur dicht richting kabinet. Maar het rijk moet ook de autonome rol van gemeenten respecteren én ernaar handelen.

Schrijnend

Dat stelt Leonard Geluk, directeur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in een interview in Binnenlands Bestuur van deze week. De financiële nood bij gemeenten is hoog, benadrukt Geluk. Gemeenten komen zoveel geld tekort dat er in voorzieningen moet worden gesneden. Schrijnend, vindt de VNG-directeur. Maar persoonlijk minstens zo schrijnend vindt hij dat wethouders er de brui aan geven. ‘Wethouders die zeggen geen wethouder te kunnen zijn in deze financiële omgeving. Ik snap die keuze, maar ik vind hem vreselijk. Ik moet er niet aan denken dat sterke wethouders afhaken om die reden, maar het is wel wat er gebeurt. Dat raakt de democratie.’

Grens

De VNG wordt dan ook bestookt door (groepen) gemeenten die de VNG vragen actie te voeren. ‘In al mijn contacten met gemeenten zeggen ze: “Ga er nou eens met gestrekt been in, hou je poot nou eens stijf.” De VNG is een solide, gouvernementeel georiënteerde organisatie, maar daar is een grens aan; dat haal ik er als signaal uit. Die grens kun je alleen maar trekken als je dat met elkaar doet. We moeten met elkaar bepalen wat die grens is.’

Pleisters

De bevriezing van de opschalingskorting en de incidentele 300 miljoen euro voor de jeugdzorg in 2022 geeft lucht. En tijd om de dossiers goed op te bouwen om in de kabinetsformatie structurele afspraken te maken. ‘Maar als het kabinet gemeenten met deze pleisters afscheept, en gemeenten in de kabinetsformatie niet worden gezien, dan gaat de deur dicht. Mijn advies aan het VNG-bestuur is, en dat moet goed met alle gemeenten worden besproken, dat als er niet structureel geld bij komt, het kabinet niet bij gemeenten hoeft aan te kloppen voor de woningbouwagenda, het Klimaatakkoord en de energietransitie. Zeg maar alle politieke ambities in Nederland die samen met gemeenten moeten worden gerealiseerd.’

Te weinig respect

Structureel meer geld is een, maar ook de positie van gemeenten in het stelsel moet worden versterkt. Er is te weinig respect voor gemeenten, die door verschillende ministeries als slechts een uitvoeringsloket van het rijk worden gezien, en het ontbreekt aan een visie over wat een solide gemeente in het bestuurlijk stelsel is. ‘De manier waarop met de autonomie van gemeenten wordt omgegaan, de eenzijdigheid van afspraken in ons stelsel; dat moet echt van tafel.’ De VNG gaat, voor het eerst in haar historie, een wetsvoorstel voorbereiden die gemeenten die broodnodige positie in het bestuurlijk stelsel moet geven. En de minister van Binnenlandse Zaken meer doorzettingsmacht. Het initiatiefwetsvoorstel moet via partijpolitieke lijnen op het Binnenhof landen.

Weglopen

Om als VNG die duidelijke grens te trekken, is wel de steun van alle 355 gemeenten nodig, benadrukt Geluk. ‘Als we voor deze strategie kiezen, moeten gemeenten ook beseffen dat het mis kan lopen. Dat we inderdaad van die onderhandelingstafel weglopen.’ De herijking van het gemeentefonds kan een wig drijven in de saamhorigheid van gemeenten. Geluk wil er niet al te veel over kwijt. ‘Iedereen snapt dat dit een moeilijk dossier is. Daarom zeggen we dat de koek groter moet, want het levert een hoop gedoe op als je schaarste gaat herverdelen.’

Lees het hele interview met Leonard Geluk in Binnenlandse Bestuur nr. 18 van deze week