Bruins Slot verstevigt integriteitsregels

Alle wethouders, gedeputeerden en dagelijks bestuurders van waterschappen moeten een grondige risicoanalyse ondergaan voor hun benoeming. Dat schrijft BZK-minister Hanke Bruins Slot in de nota integriteit openbaar bestuur die zij vandaag naar de Tweede Kamer stuurde. Ook wil ze komen tot verplichte kwaliteitseisen voor integriteitsonderzoek.

Blinde vlek

Met haar brief wil Bruins Slot ‘voor het eerst sinds twintig jaar’ inzicht geven in de samenhang van het Nederlandse integriteitsbeleid. Ze wil het huidige beleid, dat nog is gestoeld op de nota uit 2003, ‘versterken waar het goed gaat’, kijken welke verbeteringen mogelijk zijn en daar vervolgens naar handelen. Met de minister van Justitie en Veiligheid bekijkt Bruins Slot hoe het anti-corruptiebeleid goed kan aansluiten op bestaande en nieuwe initiatieven om de integriteit van het openbaar bestuur te bevorderen, zodat het anti-corruptiebeleid en het integriteitsbeleid elkaar kunnen versterken. Ze legt hiervoor een verbinding met het programma weerbaar bestuur, wat past binnen de opvolging van het onderzoek ‘Koers bepalen’. Daaruit bleek dat de aanpak van bestuurlijke en ambtelijke integriteit een relatieve blinde vlek is in de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit.

Handboek integriteit

Om integer te kunnen handelen, is naast het eigen moreel kompas kennis nodig over het (juridische) kader dat geldt voor het openbaar bestuur. Op landelijk niveau zijn hiervoor voor ambtenaren en bestuurders gedragscodes opgesteld, maar een dergelijk overzicht ontbreekt voor wetgeving en instrumenten voor decentrale politieke ambtsdragers. Daarom komt de minister in mei met een Handboek Integriteit voor gemeenten, provincies en waterschappen. Het handboek moet decentrale overheden, politieke partijen en politieke ambtsdragers ondersteunen bij het bevorderen van hun integriteitsbeleid en maakt duidelijk wat wel of niet is toegestaan.

Verschillen in integriteitsbeleid wegnemen

Daarnaast wil de minister verschillen in het integriteitsbeleid van verschillende bestuurslagen die zich niet goed laten rechtvaardigen wegnemen. De screening voor bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren is daar één van. Bruins Slot komt met een wetsvoorstel om de risicoanalyse vast te leggen voor wethouders, gedeputeerden en dagelijks bestuurders van waterschappen. Verplichte screening dus. Ook bekijkt ze of de huidige wijze van screening van ambtenaren die met gevoelige informatie werken nog wel volstaat. In navolging van het voorstel voor een wettelijk lobbyverbod voor gewezen bewindspersonen en de afkoelperiode van twee jaar, wil Bruins Slot bezien of ‘de samenhang met decentrale lobby- en draaideurregelingen kan worden bestendigd’ en zo ja, hoe.

Verplichte kwaliteitseisen voor integriteitsonderzoek

Om te zorgen dat een onderzoek zorgvuldig en gedegen plaatsvindt en kroonbenoemde bestuurders weten wat er van hen wordt verwacht, wil de minister ook verplichte kwaliteitseisen instellen voor integriteitsonderzoek. ‘Gezien de publiekelijke aard van met name politieke ambtsdragers zijn zulke eisen extra belangrijk om het openbaar bestuur en individuen niet onnodig te schaden.’ Ook moeten kwaliteitseisen het risico verkleinen dat politieke ambtsdragers door ‘kwaadwillenden’ als niet-integer worden weggezet in het politieke debat. De minister vindt dat deze politieke ambtsdragers en ambtenaren beschermd moeten worden als zij onderwerp zijn van een integriteitsonderzoek. Ook kijkt ze of ondersteuning bij integriteitsincidenten met een kennis- en expertisecentrum voor integriteit van politieke ambtsdragers kan worden uitgebreid.

Kwetsbaarheid herbenoeming burgemeester

Verder valt op dat de minister signalen krijgt van burgemeesters en commissarissen van de koning dat de uitoefening van hun zorgplicht ‘kwetsbaar’ is aan het einde van een ambtstermijn. Dat is ook het moment dat de gemeenteraad een aanbeveling moet opstellen voor herbenoeming. ‘Dit signaal is van belang rond de herbenoeming van een bestuurder en de klankbordgesprekken die de opmaat daarnaar vormen’, aldus de minister. ‘Door de circulaire over de benoeming en herbenoeming van burgemeesters aan te scherpen wil ik de verhouding tussen volksvertegenwoordiging en kroonbenoemde bestuurder verhelderen binnen de bestaande wettelijke kaders.’ De minister ontvangt van burgemeesters en andere bestuurders ook verontrustende signalen over oneigenlijke beïnvloeding van volksvertegenwoordigers. ‘Ik ga in beeld brengen in welke mate dit speelt zodat ik actie kan ondernemen als dat nodig is.’

Minder afhankelijk van giften

Tot slot noemt Bruins Slot het voorstel voor de Wet op de politieke partijen dat eind 2022 in consultatie is gegaan en grenzen stelt aan de financiering van lokale politieke partijen. Een gift mag maximaal 20.000 euro zijn en alle giften boven de 200 euro moeten openbaar worden. Om hen minder afhankelijk te maken van giften krijgen lokale partijen subsidie op de voorwaarde dat zij transparant zijn over hun financiën en organisatie. Ook wordt met het voorstel een onafhankelijke autoriteit opgericht, die boetes kan opleggen als politieke partijen in strijd met de regels handelen. En ze noemt de regeling waardoor de rechter een politieke partij die de democratische rechtsstaat wil ondermijnen of afschaffen kan verbieden. Zo wil het kabinet de positie van politieke partijen en de democratie te versterken, ‘en wordt het risico op ongewenste beïnvloeding verkleind’.