Echt Barendrecht als jongste trend

De kiezer heeft gesproken. Althans, voor zover die geïnteresseerd was in de gemeentepolitiek, zijn keuze kon bepalen en het de moeite waard vond om op te komen. De uitspraak van de kiezer heeft het politieke landschap nog verder versplinterd.

Niet alleen is het legioen eenpitters in de gemeenteraden aangevuld met de restanten van ooit grote fracties en met boreale ‘bruggenhoofden’, zoals Baudet zijn lokale manschappen noemt. Maar net als in de landelijke politiek was vaak ook de grootste fractie niet eerder zo klein.

Tegen de verdrukking van de verbrokkeling in groeide in 2022 echter ook het tegenovergestelde verschijnsel: de plaatselijke absolute meerderheid.

Het bekendst werd dit keer Barendrecht, waar Echt voor Barendrecht na vier jaar campagne voeren bij élke andere partij kiezers had losgeweekt. Het leverde de gele campaigners een absolute meerderheid van 60 procent van de stemmen en 20 van de 29 zetels op. In Hellendoorn tilden de kiezers de gele windjacks van Lokaal Hellendoorn met 13 van de 25 zetels op het schild. In Reusel- De Mierden koos de absolute meerderheid van de kiezers weer voor het gele logo van de Samenwerking Reusel-De Mierden, maar dat leverde door de restzetelverdeling — anders dan de vorige keer — slechts 7 van de 15 zetels op.

Ook Hilvarenbeek kleurde geel, als kleur van de partij HOI Werkt die 9 van 17 zetels in de raad greep. En in Zeewolde mag Leefbaar Zeewolde vier jaar lang in z’n eentje de boel leefbaar houden. Niet omdat zij ook gele campagnekleuren voerden, maar omdat ze gewoon heel erg tegen dat enorme datacenter van Facebook zijn.

Al met al vestigde 2022 voor de recente geschiedenis een voorlopig record van absolute meerderheden, ondanks dat het oude CDA-imperium in Tubbergen in elkaar zakte. Mijn collega Simon Otjes toverde uit zijn systemen dat het in 2018 en 2014 nog maar drie keer raak was, in 2010 slechts één keer en in 2006 twee keer. Geen indrukwekkende cijfers, wellicht, maar zeker gegeven het feit dat in dezelfde periode een dikke 100 gemeenten werden opgedoekt ook weer geen betekenisloze reeks.

Alleen: wat betekent het? Nog meer slecht nieuws? Absolute meerderheden zijn in algemene zin inderdaad reden voor gefronste wenkbrauwen, zeker als ze over een langere periode in stand blijven. Voor een democratie en voor de kwaliteit van het bestuur is het immers gezond als de macht af en toe wisselt. En de mogelijkheid daarvan houdt het ook leuk voor de kiezer. Van kiesstelsels die ingericht zijn op het produceren van absolute meerderheden is bekend dat de voortdurend verliezende minderheid op een gegeven moment de interesse verliest. Mede daarom schuift ons kiesstelsel van evenredige vertegenwoordiging bijna tot in het absurde voor iedereen en z’n moeder een zeteltje aan in de raad en kan een al te hardnekkige absolute meerderheid in een gemeente zelfs reden zijn om het politieke landschap op te schudden met een herindeling.

Maar in dit geval komt er nog iets bij. De versplintering en de verabsolutering kunnen uitgelegd worden als twee zijden van dezelfde medaille: het afnemende vermogen van de klassieke partijen om hun onderlinge ideologische verschillen nog duidelijk te maken en de daardoor toenemende keuzestress bij de kiezer. Die kiezer kan dan namelijk óf thuisblijven óf op een wel geprofileerde splinterpartij stemmen óf electoraal voor anker gaan bij niet primair ideologisch geprofileerde lokale partijen. Een combinatie van deze drie reacties zou dan de uitslagen van 2022 heel aardig kunnen verklaren.

De enige vraag is dan nog waar we precies naar zitten te kijken. Alleen naar afsterven van de nationale ideologische politiek op plaatselijk niveau of ook naar de (weder)geboorte van een typische lokale democratie? Ik hoop het laatste. En in 2026 weten we absoluut meer.