Verbonden bestuur moet uit de knoop

En hopelijk levert de driedaagse bijeenkomst veel energie en inzicht op, want dat zullen de secretarissen de komende maanden heel goed kunnen gebruiken. De ambtelijke diensten van de gemeenten ondervinden veel turbulentie van de komende decentralisaties. Met stoom en kokend water moeten deze worden geïmplementeerd en dat alles bovendien in een politieke context waar veel ervaring ontbreekt. Van de 8400 raadsleden is bijna de helft nieuw. Het zijn welwillende en energieke nieuwelingen met hoge verwachtingen van hun mogelijkheden. Ook zijn er honderden nieuwe wethouders. Al even energiek en leergierig, maar net als de nieuwe raadsleden onervaren en in ieder geval nauwelijks voorbereid op de immense taakuitbreiding die voorligt. En dan stromen er tenslotte veel nieuwe ambtenaren in die het nieuwe takenpakket vorm en inhoud moeten geven. Bij dat alles is er een centrale rol voor de gemeentesecretaris.

Vanuit de ambtelijke dienst moeten de raden en colleges sneller dan het licht worden bijgepraat en in slagorde worden gezet. De nieuwe dossierambtenaren zal een begin van inzicht in het functioneren van het gemeentelijke bestel moeten worden bijgebracht. En nu reeds moeten voorbereidingen worden getroffen voor de manier waarop uitvoeringsknelpunten worden afgehandeld en klachtprocedures moeten gaan functioneren. Met wat vallen en opstaan zal dit alles na enige tijd in wat rustiger vaarwater kunnen komen.

De grootste bottleneck voor de gemeentesecretarissen ligt in de sfeer van het zogenaamde verbonden bestuur. Met een bestuurskundig understatement wordt dat aangeduid als multi-schaligheid of netwerkbestuur. Van de moderne ambtelijke manager wordt kennelijk verwacht dat deze driedubbel kan multi-tasken en bij voorkeur op twintig borden tegelijk moet kunnen schaken. Hoe meer schaakborden des te groter de kans op soepel en creatief maatwerk. Het is de oplossing van collega Paul Frissen: laat duizend bloemen bloeien en dan komt het vanzelf goed in het openbaar bestuur. Hopelijk weten de inleiders op het bijzondere congres in Friesland het voor elkaar te krijgen dat de secretarissen vanuit een vogelperspectief naar hun organisaties leren kijken en tot de conclusie komen dat het zo echt niet verder kan. Door de totale horizontalisering van het openbaar bestuur is er in veel gevallen geen touw meer aan vast te knopen. Het regionaal bestuur explodeert en dat is nou net het enige bestuursniveau waarvoor geen goed functionerende constitutionele ordening bestaat. Regionale uitvoeringsdiensten en tal van andere bovenlokale vormen buitelen over elkaar heen en slurpen een groot deel van de bestuurlijke energie weg. Sommigen beweren dat het eerst nog wat erger moet worden voordat dit hele systeem implodeert.

Niet alleen politieke verantwoordelijkheden lekken weg uit de gemeenten, dat geldt ook voor ambtelijke verantwoordelijkheden. Hoe kan een directeur van een dienst of een gemeentesecretaris nog zijn finale aansturingsbevoegdheid waarmaken indien de werkelijke beslissingen steeds meer buiten de gemeentelijke organisatie worden genomen? De kluwen van het verbonden bestuur veroorzaakt dan ook een ononttwarbare kluwen van posities en verantwoordelijkheden en is het grote uitdaging om dat verbonden bestuur zo snel mogelijk weer te ontrafelen. Eens kijken wat de bijeenkomst in Friesland op dit punt oplevert.