‘Verbod is niet te handhaven’

Burgemeester Urk over vuurwerk met oudjaar

‘Weet je wel waar je aan begint?’, vragen bezorgde vrienden en collega’s Cees van den Bos begin dit jaar als ze horen dat de Zeeuwse wethouder burgemeester op Urk (21.000 inwoners) wil worden. Hij moet weten: Urk is meer dan kerken, kinderen en vis. ‘Ik wist in zekere zin waar ik aan begon’, zegt Van den Bos na het zoveelste relweekeinde in zijn nieuwe gemeente. ‘Ik wist van de ondermijning en de integriteitsvragen op Urk, ik wist van de problematische jeugdhonken. Wat ik níet wist is de heftigheid en dat alles meteen zou komen. Een Urker zei tegen mij: “Ik heb zes burgemeesters meegemaakt. Die hebben in al die jaren niet zoveel over zich heen gehad als jij in twee maanden.” Het was fijn geweest als ik hier eerst wortel had kunnen schieten. Ik heb nog geen ankerpunten.’

Cees van den Bos (40) solliciteert met elf anderen naar het burgemeesterschap van het vissersdorp in Flevoland, met zijn hoogste percentage jongeren en laagste percentage ouderen van ons land. En hij wordt het; op 2 juli maakt de gemeenteraad van Urk zijn keuze voor de SGP-wethouder op Schouwen-Duiveland wereldkundig. Je zou denken: nogal wiedes. Nergens in Nederland gaan zoveel mensen naar de kerk als op Urk (94 procent) en nergens zijn zoveel mensen gereformeerd (52 procent). En toch is Van den Bos er de allereerste SGP-burgemeester. Is dat geen handicap? ‘Omdat het onrealistische verwachtingen zou kunnen wekken?’, reageert Cees van den Bos.

‘Geloofsgenoten hebben van mij inderdaad meer verwachtingen op principieel gebied dan ze van mijn voorgangers hadden. Alleen: ik ben niet per se een SGP-burgemeester; ik ben burgemeester. Ik sluit wel aan bij het gevoelen in deze samenleving, maar ik ga vast beslissingen nemen die zij onverantwoord vinden. Ik doe mee aan de Sinterklaasintocht, ik ga ook naar een voetbalwedstrijd. Niet iedereen vindt dat juist.’ En de burgemeester werkt, als dat nodig is, op de dag des Heren. Van den Bos: ‘Ik probeer het dan wel zó te plooien dat ik met mijn gezin de kerkdiensten kan doen. Ik voel een opdracht om mij maatschappelijk dienstbaar te maken. Als je vervolgens solliciteert op een burgemeesterspost, dan laat je je SGP-achtergrond min of meer los.’

21 kerken
Van den Bos mag burgemeester zijn voor ‘orthodox tot vrijzinnig’; met 14 kerkgenootschappen en 21 kerken op Urk is dat geen sinecure. Oud, vrij, hersteld, Nederlands, christelijk gereformeerd. Waar ga je naartoe, en wat zegt dat de Urkers over je geloofsbeleving? Van den Bos: ‘Ik heb er goed over nagedacht en daar zijn we radicaal in geweest. Ik laat mij niet leiden door wat politiek wenselijk is. Ik heb mij laten leiden door wat mijn gezin nodig heeft en wat mijn hart nodig heeft. We hebben gekozen voor de christelijk gereformeerde Eben-Haezerkerk, maar ik heb mij voorgenomen om in alle kerken diensten bij te wonen.’

Op zondag is het rustig op Urk, als iedereen om tien uur 's ochtends en vijf uur 's middags naar de kerk gaat of in coronatijd de dienst via een livestream thuis volgt, maar de avond ervoor is het mis. Eerst is er op zaterdagavond het klassieke kat-enmuisspel tussen reljongeren en de politie, en vervolgens vliegen de vuurwerkbommen en molotovcocktails door het dorp.

En dan moet oudjaarsavond met zijn vuurwerkverbod nog komen. Burgemeester Van den Bos maakt zich geen illusies. ‘Ik snap dat jongeren vuurwerk willen afsteken. Dat mag alleen niet. Maar ik weet óók dat we op 31 december onmogelijk de handhavingscapaciteit hebben waarmee we iedere knal aan banden kunnen leggen. Dan kan niet, en dus moet ik praktisch met het vuurwerkverbod omgaan.’ Gedogen dan maar? ‘Ik zit nu nog in de tombola van de rellen en oudjaar moet ambtelijk nog rijpen. Ik wil wél aangeven dat ik het vuurwerkverbod begrijp, maar dat het niet te handhaven is. Dat moeten we eerlijk onder ogen zien.’

Bizar klein groepje
Jeugdige straatschenderij is een Urker traditie. ‘Ze komen niet van buiten. Het is een bizar klein groepje Urkers, vijftig man hooguit’, zegt burgemeester Van den Bos. De Vlaamse journalist Matthias Declercq beschrijft het fenomeen in zijn boek De ontdekking van Urk, dat een week na Van den Bos’ eerste werkdag in het vissersdorp verschijnt. Declercq verblijft een half jaar in een tuinhuisje in Urk en ontdekt ‘een schimmige en tragische wereld, met
jeugdige baldadigheid, visfraude en drugs. Een wereld waarin niks is wat het lijkt.’

Declercq legt de ‘schuld’ voor het jeugdige wangedrag vooral bij de vaders en moeders. ‘Door vast te houden aan het verleden zijn de oudere generaties vergeten dat hun kinderen opgroeien in een heel andere wereld. Denk aan Urkerdag: aan de ene kant van de straat zingen mannen in klederdracht hoofse liederen, aan de andere kant van de straat drinken jongeren zich het wit voor de ogen en luisteren naar trancemuziek. De ene kant van de straat wil niet zien wat er aan de andere kant gebeurt.’

Declercq komt na de publicatie van De ontdekking van Urk naar het gemeentehuis om over het dorp te praten met de nieuwe burgemeester. Van den Bos: ‘Ik heb het boek met belangstelling gelezen, net als Eens ging de zee hier tekeer van Eva Vriend, maar ik wil Urk vooral zélf leren kennen. Ik vorm mijn eigen beeld. Ik vroeg Declercq wat hij mij daarbij vooral zou adviseren. “Ga met de jeugd praten”, zei hij. Ik was graag bij de jeugdhonken op het industrieterrein langsgegaan, maar dat zit er door corona niet in. Ik weet natuurlijk dat ze daar allang niet meer rond een bierkratje zitten, zoals wij dat in Bruinisse deden. Als wij in het dorp iets fouts deden, dan werden wij door onze ouders op het matje geroepen. Het volgende weekeinde ging je gewoon niet naar buiten. Ik zeg hier ook: “Ouders hou je kinderen binnen.” Dat zie ik op Urk te weinig gebeuren. Wat zit daarachter? Het kan zijn dat ouders en kinderen inderdaad in totaal verschillende werelden leven; het kan ook dat deze jongens onhandelbaar zijn.’

Urk dopt als sinds de tiende eeuw zijn eigen boontjes. We regelen onze zaken wel onder elkaar. De Vlaming Declercq geniet van de saamhorigheid in het vissersdorp. ‘Ik heb er heel veel moois gevonden. Ik heb onvergetelijke dingen ervaren, dingen die wij zijn kwijtgespeeld’, vertelt hij in Trouw. ‘Ik ontmoet mensen die mij aanspreken en zeggen dat ze het zo vervelend vinden wat ik meemaak. Dat houdt je op de been. Je voelt in Urk de betrokkenheid’, zegt ook burgemeester Cees van den Bos.

Cocaïnehandel
De ons-kent-ons-cultuur heeft ook een schaduwkant: ze werkt ondermijnende criminaliteit in de hand. Volgens het Regionaal Informatie- en Experticecentrum (RIEC) Midden-Nederland zijn soms hele families betrokken bij cocaïnehandel, witwassen van zwart geld, uitbuiting van arbeidskrachten in de visindustrie en seksuele uitbuiting van vrouwen. Deze zomer wordt de zoon van SGP-wethouder economische zaken en visserij Geert Post bij de Kanaaltunnel aangehouden. Hij smokkelt 419 kilo coke en speed naar Engeland. Vader Post heeft als vervoersmanager (een nevenfunctie die hij voor de gemeente verzweeg) van JP Trans Urk het contact gelegd voor de lading bloemen waarin de drugs zijn verstopt. Twee dagen voordat Van den Bos op Urk begint, stapt wethouder Post op.

Burgemeester Van den Bos weet van zijn tijd als wethouder op Schouwen-Duiveland wel hoe ondermijning werkt (‘Denk aan de vakantieparken en de schuren in de polder’), maar in een hecht visserijdorp als Urk is die ondermijning volgens hem heel specifiek. ‘De visindustrie heeft zich enorm ontwikkeld. Een dorp van 20.000 inwoners heeft een economie van 40.000 inwoners. De vervoersstromen naar alle landen in de wereld zijn gigantisch. Ieder eerlijk bedrijf is daardoor aantrekkelijk voor criminelen. Dat heeft niet met de volksaard van de Urkers te maken, maar alles met de internationale handel die verrekte aantrekkelijk is voor criminelen.’

En altijd is op Urk volgens het RIEC Midden- Nederland ‘beperkt sprake van informatiedeling, samenwerking en inzet van bestuurlijke middelen op het gebied van ondermijning’. Het besef dat de gemeente een voorbeeldfunctie heeft, treft onderzoeksbureau Necker van Naem in zijn onderzoek naar de handel en wandel van de wethouder ‘onvoldoende aan’. Dat moet de burgemeester zich aantrekken. Van den Bos: ‘Misschien wel dankzij het voorval met de wethouder is er een groeiend bewustzijn dat op Urk een voedingsbodem voor een crimineel ondernemingsklimaat is. Dat merk ik ook in de gemeenteraad. Raadsleden zien dat het aan dat besef in het verleden wel heeft ontbroken. Bij mijn installatie heb ik aangegeven dat ondermijning een prioriteit is van mij. Dat moet een beweging zijn, en niet iets wat de burgemeester even neerlegt. Het moet in de genen van de raadsleden gaan zitten.’

Sociaal leven
En door alles wat de nieuwbakken burgemeester op Urk in een paar maanden heeft beleefd, loopt natuurlijk corona. Nadat er in het voorjaar en de zomer geen vuiltje aan de lucht leek, kleurt het vissersdorp de laatste maanden donkerrood op ’s lands coronakaart. ‘Urkers hebben uiteindelijk ook contact met de buitenwereld. Ik denk dat zij het hebben meegenomen.’

Van den Bos. ‘Als het probleem bij de kerken zou zitten, dan zou ik mij kunnen voorstellen dat je de coronamaatregelen voor samenkomsten ook voor kerkdiensten laat gelden, maar contactonderzoek wijst uit dat het probleem daar niet zit. Het heeft met werk en thuis te maken. Urkers hebben een heel sociaal leven. Ze gaan veel bij elkaar op de koffie, het liefst bij opa en oma – bèbe en bessien zoals ze hier zeggen. Daar mogen we trots op zijn, maar in deze coronatijd is dat ook een probleem. Als je met de hele familie samen bent, op zondag en doordeweeks, en een paar mensen hebben het, tja dan gaat het snel.’

Maar er gloort hoop: we kunnen ons straks laten vaccineren! Kan het Zeekadettenkorps op kamp, kunnen we onbekommerd op bezoek bij bèbe en bessien, mogen we onszelf zijn in café Het Haventje van Urk. ‘Kom op met die spuit’, zegt een burgemeester in het noorden des lands. Maar hij is geen burgemeester in de Biblebelt.

Op Urk is de vaccinatiegrens er om religieuze redenen laag. Wat doet burgemeester Van den Bos? Maakt hij geschiedenis door op te roepen tot vaccinatie, misschien wel met een naald in zijn bovenarm in het Urkerland? Van den Bos: ‘Daar gaat de burgemeester van Urk nog geen uitspraak over doen. Ik snap dat ik iets uitstraal als ik dat zou doen, maar zolang ik voor mijzelf geen standpunt heb ingenomen ga ik daar niet over communiceren. Het gaat je hele gezin aan. Zoiets beslis je niet op een achternamiddag.’

CV
Cees van den Bos (Bruinisse, 1980) studeerde technische bedrijfskunde in Rotterdam en bestuurskunde in Nijmegen. Hij was 2003 tot 2012 beleidsadviseur bij de gemeente Middelharnis en in 2013 en 2014 beleidsadviseur in Goeree-Overflakkee. Van den Bos werd in april 2014 wethouder op Schouwen- Duiveland. Op 2 juli van dit jaar werd hij door de gemeenteraad van Urk voorgedragen als burgemeester. Cees van den Bos is er op 1 oktober begonnen.