Colleges van B&W breder dan ooit

In de nu afgesloten coalitievorming en het benoemen van wethouders zijn diverse records gebroken. De formatie duurde langer dan ooit. Het aantal wethouders-van-buiten was nooit zo hoog.

Als laatste gemeente heeft Vlieland vorige week de collegevorming afgerond. Het is 229 dagen geleden dat de gemeenteraadsverkiezingen werden gehouden. Daarmee vestigt Vlieland een nieuw record: nooit eerder had een gemeenteraad zoveel tijd nodig na de verkiezingen om tot een nieuw college te komen.

Nieuwelingen

De Vlielandse wethouders Marieke Vellinga en Roel de Jong zijn twee van de maar liefst 777 nieuwe wethouders die na de collegevorming zijn benoemd.  Minder dan de helft van de wethouders (594) die ook in het oude college zaten,
is teruggekeerd.

Deze vernieuwingsslag is deels een gevolg van de uitslag van de raadsverkiezingen. Die heeft ertoe geleid dat veel nieuwe partijen in de coalitie zijn gekomen. Zij brachten 406 nieuwe wethouders in, zo blijkt uit onderzoek van De Collegetafel op verzoek van Binnenlands Bestuur. Daarnaast is het aantal nieuwe wethouders fors gestegen doordat colleges als gevolg van de versplintering van de gemeenteraad zijn uitgebreid: er kwamen 134 extra posten om alle partijen tevreden te stellen.

Lastiger

De versplintering – of beter gezegd: differentiatie – in de gemeenteraden als gevolg van de raadsverkiezingen heeft het proces van collegevorming dit jaar lastiger gemaakt. Er waren meer fracties nodig om tot een meerderheidscoalitie, de favoriete vorm in gemeenteland, te komen. Meer fracties eisen ook meer wethoudersposten. Het gevolg: voor het eerst in deze eeuw is het gemiddeld aantal wethouders in colleges gestegen tot meer dan vier wethouders per gemeente. Amsterdam en Rotterdam spannen de kroon met elk negen wethouders in het college van B en W.

Lokale partijen

De collegevorming van 2022 heeft de dominante positie van de lokale partijen verder versterkt. Sinds de raadsverkiezingen vormen de lokale partijen het grootste machtsblok in de lokale democratie. De lokale partijen overtreffen – zonder regie van een landelijk leider – de machtspositie die het CDA twintig jaar geleden had. Deze lokale partijen hebben samen maar liefst 490 wethouders in de colleges. Daarmee wordt het record van het CDA, dat in 2002 het grootste machtsblok was met 497 wethouders, in absolute zin net niet gebroken. Maar toen waren er 502 gemeenten; in 2022 zijn dat nog maar 344 gemeenten. De lokale partijen hebben dus een groter deel van de koek: meer dan een derde deel van de wethouders werkt voor een lokale partij. Zij breken daarmee heel
ruim het record van het CDA uit 2002 dat toen op 29,39 procent van de wethouders uitkwam.

Van buiten

In Vlieland zijn met Vellinga en De Jong twee wethouders-van-buiten benoemd. Vellinga en De Jong waren bij hun benoeming geen lid van de gemeenteraad, maar zij waren evenmin inwoner van Vlieland. Het tweetal behoort tot de steeds grotere groep van wethouders die van buiten de raad komt. In vergelijking met vier jaar geleden is dat percentage gestegen van 30 in 2018 naar 36,54 in 2022.

De wethouder-van-buiten komt in veel gemeenten voor; er zijn slechts 74 gemeenten die uitsluitend wethouders hebben die uit de raad gekozen zijn. Dat zijn vooral kleinere gemeenten, en een enkele grotere zoals Roosendaal, Nissewaard, Den Bosch en Emmen.

Bestuurlijke problemen

Colleges met alle wethouders-van-buiten komen vooral voor bij kleine gemeenten, zoals Vlieland, Hilvarenbeek, Lopik en Oudewater. De reden daarvoor lijkt een lokaal gebrek aan bestuurlijke goede kandidaten te zijn. In Bergen NH en Smallingerland, de enige grote gemeente met alle wethouders-van-buiten, wordt de keuze voor vreemde ogen gezien als een mogelijkheid om de bestuurlijke problemen op te lossen.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 21 van deze week.