Bredere coalities struikelen vaker

Met veel partijen samengestelde coalities in gemeenten halen vaker de eindstreep niet dan colleges met minder partijen. Er komen relatief veel crises voor, waarbij wethouders om politieke redenen het veld moeten ruimen.

Dat blijkt uit onderzoek van Henk Bouwmans van De Collegetafel in opdracht van Binnenlands Bestuur. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2010, die een versplintering van het politieke landschap te zien gaf, werden in 71 gemeenten werden bredere coalities gesmeed (zie grafiek 1). In 83 gemeenten werden de colleges verbreed met één of meer wethouders. In bijna de helft van die gemeenten (46,9 procent) leidde dat tot een wethouders- of coalitiecrisis. Dat percentage ligt duidelijk boven het gemiddelde van de in totaal 430 gemeenten. Dat komt namelijk niet boven de 35 procent. (zie grafiek 2).

Versplinterde gemeente

De gemeenteraadsverkiezingen hebben geleid tot een nog verdere versplintering van het politieke landschap. De lokale partijen en D66, de grote winnaars van die verkiezingen, staan nu voor de opgave de winst in die omstandigheden te verzilveren. Informateurs die in zo’n versplinterde gemeente aan de slag gingen na de vorige raadsverkiezingen geven enkele tips. Piet Boekhoud (CDA), die in het versplinterde Vlaardingen een coalitie smeedde, liet de partijen vooral zoeken naar doelen waar ze allemaal achter konden staan. ‘Het gaat er niet om dat je precies opschrijft wat iedereen wil. Het gaat erom of men er voor wil gaan staan en vervolgens koers wil houden’, zegt hij.

Rekensommetje

Even een snel rekensommetje maken en partijen op een getalsmatige meerderheid uitnodigen, is te kort door de bocht. ‘Je begint eerst met iedereen te vragen om mee te doen. Als een partij niet aan tafel wil, houdt het op. Maar je moet er de tijd voor nemen. In Rotterdam wilde Marco Pastors (de lijsttrekker in 2006 van Leefbaar – HB) niet, maar je moet dan toch voorkomen dat je later het verwijt krijgt dat je er niet genoeg tijd aan hebt besteed.’

Spelregels afspreken

Leiden kwam met een verbreed college zonder verlies van wethouders of partijen aan de finish. Verbreding hoeft geen verzwakking te betekenen, concludeert Paul van Meenen, de toenmalige Leidse D66-leider die inmiddels Tweede Kamerlid is. ‘Als je maar niet te veel afspraken maakt. We wilden de gewoonte doorbreken van vuistdikke collegeakkoorden waardoor er vier jaar lang een scheiding is tussen coalitie en oppositie. We werden de grootste partij en hebben dat gebruikt om met alle tien fracties te komen tot bestuurlijke afspraken in Samen Leiden. We hebben de afspraken op twee A4’tjes gezet. We hebben een aantal spelregels afgesproken. Bijvoorbeeld dat een wethouder alleen wordt weggestuurd als hij aan de koffiejuffrouw heeft gezeten of niet capabel is, maar niet omdat hij namens het college ander beleid voorstaat dan zijn fractie. We hebben ook afgesproken dat zaken waar we geen afspraak over hebben gemaakt, gewoon doorgaan.’
 

Valpartijen door wantrouwen

Kenmerkend voor versplintering, afsplitsingen, instabiele verhoudingen en politieke valpartijen is volgens de Leidse hoogleraar politieke wetenschappen Ruud Koole vijandigheid en wantrouwen. Het zijn elementen en factoren die telkens opkomen bij de crises van de breed geformeerde coalities in de afgelopen raadsperiode. De wijze waarop een nieuw college is gevormd blijkt van grote invloed. Koole, vier jaar geleden informateur in Oegstgeest: ‘Eerst moet je de inbreng van alle partijen, ook de eenmansfracties en de querulanten, serieus nemen. Je moet alle partijen het verhaal laten vertellen waar ze met de gemeente naartoe willen, wat hun voornaamste kritiek is en wat de voornaamste punten zijn die moeten worden aangepakt. Wanneer je partijen serieus neemt, kun je een constructief gemoed ontwikkelen.’
 

Voorsorteren niet slim

Nu, in het begin van de nieuwe formaties, doen winnaars er volgens Koole verstandig aan op te passen geen voorsorteergedrag te vertonen. ‘Iedere partij die een zetel heeft, is democratisch gelegitimeerd. Het is verstandig dat je als grote fracties peilt bij anderen hoe zij denken over wat belangrijk is voor de toekomst van de gemeente. Ik pleit niet voor nationale kabinetten op lokaal niveau, maar laat zien dat je mensen niet buitensluit.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week.