Lokaal referendum niet verplicht

De Tweede Kamer heeft dinsdag ingestemd met een nieuw wetsvoorstel voor het bindend correctief referendum. Gemeenten mogen volgens het voorstel zelf bepalen of zij dit referendum lokaal willen invoeren. Daarmee sluit het voorstel aan bij de wensen van gemeenten.

Optie

In het oorspronkelijke voorstel van Kamerlid Renske Leijten (SP) zou het correctief referendum hoe dan ook worden ingevoerd op lokaal en provinciaal niveau. De VNG stond daar kritisch tegenover, omdat gemeenten heel verschillend over dit instrument denken. Uiteindelijk zou de afweging aan de gemeenten zelf moeten zijn, vond de vereniging. Een amendement van Stieneke van der Graaf (CU), dat breed werd gesteund, regelt dat deze ‘kan-bepaling’ toch in het wetsvoorstel terechtkomt. Het correctief referendum is daarmee voor gemeenten een optie en geen verplichting.

Verordening

Nu al kunnen medeoverheden een adviserend referendum uitschrijven, als zij daar een verordening voor vaststellen. Die mogelijkheid blijft onverkort van kracht. Maar met dit amendement hebben decentrale overheden straks de nieuwe grondwettelijke mogelijkheid hier een bindend referendum aan toe te kunnen voegen. Decentrale overheden kunnen hierdoor zelfstandig besluiten of zij een referendum mogelijk willen maken, in welke variant (adviserend of bindend) en over welke lokale besluiten, stelt het amendement.

Drempels

Ook de drempels voor het inleidend verzoek en verzoek om een correctief bindend referendum te organiseren kunnen per verordening worden vastgesteld. Lokaal kan men zo rekening houden met de verhouding tot het totaal aantal stemgerechtigden. Procedurele regelingen voor het bindend referendum kunnen ook het beste aan de decentrale overheden wordt overgelaten, bepaalt het amendement.

Uitkomstdrempel

De wens van VVD en ChristenUnie om een uitkomstdrempel voor de geldigheid van het referendum in de Grondwet op te nemen, willigde de Kamer niet in. De coalitiepartijen wilden dat de uitkomst van een bindend correctief referendum pas geldig is als een meerderheid van het aantal kiezers dat bij de meest recente Tweede Kamerverkiezingen zijn stem heeft uitgebracht, aan het referendum heeft deelgenomen. Op basis van de laatste verkiezingen zou de uitkomstdrempel dan uitkomen op 39,36 procent. Leijten wil de hoogte van een uitkomstdrempel niet in de Grondwet, maar pas later in een uitvoeringswet vastleggen. Als deze drempel in de Grondwet staat, is het namelijk gemakkelijker te verhogen of te verlagen.

Grondwetswijziging

Een bindend correctief referendum betekent dat Nederlanders zich kunnen uitspreken over een wet die de Tweede en Eerste Kamer hebben aangenomen, maar nog niet is ingevoerd. Het wetsvoorstel is nu aangenomen, omdat 86 Kamerleden voor stemden. Coalitiepartijen VVD, CDA en ChristenUnie stemden tegen, maar D66 stemde voor. Met het akkoord is dinsdag voor de vijfde keer de eerste drempel beslecht om een referendum mogelijk te maken. Vier keer sneuvelden wetsvoorstellen tot een bindend correctief referendum, de laatste in juli vorig jaar. Als straks de Eerste Kamer instemt met dit wetsvoorstel, wordt de wet na de volgende Tweede Kamerverkiezingen opnieuw ingediend. Dan is in beide Kamers een twee derde meerderheid nodig.

Positief

‘Het is een positieve stap dat deze eerste lezing erdoor is’, vindt D66-Kamerlid Joost Sneller. ‘Het is een belangrijk instrument om mensen betrokken te krijgen, vooral voor het lokaal en provinciaal niveau, want qua opkomst bij de verkiezingen is dat nu problematisch. Sneller is ook blij dat het instrument ‘facultatief’ is door het amendement dat hij mede heeft ondertekend. ‘Dat stond niet in het wetsvoorstel van Leijten. In het Huis van Thorbecke vinden wij het passend dat gemeenten en provincies er zelf over kunnen beslissen.’ Hij vindt het goed dat mensen een noodrem hebben ‘als tegenmacht tegen besluiten die wat hun betreft onmenselijk zijn’. Wel moet het voorstel nog extra steun winnen, want in de tweede lezing zijn 100 zetels nodig, weet  hij. ‘Of twee derde lukt moet blijken. De tegenstemmers zijn niet van mening veranderd. Ik hoop dat het denken blijft doorgaan.’