Knellende stedenbanden

‘Als er ooit reden was om een stedenband op te schorten, dan is het wel nu’  Stedenbanden spiegelen de tijdgeest. Vlak na de Tweede Wereldoorlog knoopten gemeenten relaties aan met Duitse steden. Daarna kwam een golf gemeenten die aan ontwikkelingssamenwerking ging doen, vaak aangejaagd door de publieke opinie over de wereldpolitiek. Zo koesterde links Nederland bijvoorbeeld veel sympathie voor de Sandinistische revolutie in Nicaragua en schoten de stedenbanden met dat land als paddenstoelen uit de grond.

Zonder slag of stoot ging die ontwikkeling van het lokale buitenlandbeleid niet. Besluiten die geld voor ontwikkelingssamenwerking bestemden werden stelselmatig vernietigd omdat de regering dat doorkruising van de eigen buitenlandse politiek vond. Pas in 1972 werd dat standpunt verlaten en langzaam ingewisseld voor het tegendeel: een rijksbijdrage in de kosten via verschillende programma’s.

Reeds voor de val van de Muur ontstonden relaties met Oost-Europa. Rotterdam zocht in 1984 Sint- Petersburg op en Nijmegen knoopte in 1987 banden aan met het Russische Pskov. Na 1989 volgde een reeks stedenbanden in oostwaartse richting. Democratisering en zelfstandigheid waren daarbij vaak het doel. Dat gold niet voor de banden met Chinese steden, die later werden aangegaan. Daaraan moest gewoon geld verdiend worden.

Al die motieven samen leverden in 2002 in totaal 837 stedenbanden op die door 251 gemeenten werden onderhouden, becijferde de VNG. Of dat jaar ook echt het hoogtepunt was, weet ik niet. Maar feit is dat het er in de 21e eeuw rap minder zijn geworden. Een aantal stedenbanden is eenvoudig doodgebloed wegens gebrek aan belangstelling of vervallen bij herindelingen. Tijdens de kredietcrisis ging ook lokaal de bijl fors in de begroting voor internationale samenwerking. Bij nader neoliberaal inzien was ontwikkelingssamenwerking toch meer iets voor de samenleving zelf en kon de subsidiekraan wel dicht.

Maar ook aan de andere kant van de vriendschapsband kon het politieke tij omslaan. In Nicaragua ontspoorde het bewind behoorlijk en ook elders kwam het ontwikkelingsgeld niet altijd in de juiste zakken terecht. En anders dan we in de optimistische jaren ‘90 dachten, schoot de democratie niet overal even diep wortel. Op veel plekken gaat het inmiddels zelfs regelrecht de verkeerde kant op, zoals bijvoorbeeld in het Poolse Pulawy dat lhbtivrije zones instelde.

Nieuwegein wilde daar natuurlijk niets mee te maken en verbrak rap de officiële vriendschap. Ook de banden met China knellen inmiddels, met de misdaden tegen de menselijkheid van Xi Jinping. Zo kon Arnhem de demonstrerende Oeigoeren op de trappen van het stadhuis niet langer negeren en verbrak de gemeente de banden met Wuhan. En soms is juist de andere partij kwaad. De Turkse stad Denizli zette woedend ons Almelo aan de dijk na de rel rond de Turkse minister in Rotterdam.

Zo is het inmiddels overal wat en is het aantal stedenbanden in twintig jaar tijd ongeveer gehalveerd. Op Wikipedia tel ik nog een ruime 400 stedenbanden, maar van een flink deel betwijfelen de Wikipedianen of ze nog wel bestaan en wat ze dan voorstellen.

En nu is er dus de inval van Rusland in Oekraïne. Wat natuurlijk druk zet op de stedenbanden in de Russische Federatie. Vanuit hun hangmat foeterde de JOVD Groningen meteen dat de band met Moermansk moest worden verbroken Onderdeel van de culturele oorlog tegen Rusland, voegde de lokale D66-fractievoorzitter eraan toe. En ook in de andere Nederlandse gemeenten met een Russische connectie is er discussie. Moeten de vluchtelingen uit de Oekraïne straks langs een plaatsnaambord rijden waarop een band met Rusland staat? Als er ooit een reden was om een stedenband op te schorten, dan is dat wel nu.

Maar toch: stedenbanden zijn er niet voor borrelende bestuurders. Ze steken energie in maatschappelijke uitwisseling. Win je dan geen oorlog ten koste van de voorwaarden voor de vrede? Ik ben een kind van die rare jaren ‘90. Ik vrees de tijd zonder stedenbanden.