Enquêtecommissie: Staat moet ereschuld aan Groningers betalen

Het kabinet én de Nederlandse Aardgas Maatschappij (NAM) hebben een ereschuld aan Groningers te betalen. Dat is een van de belangrijkste aanbevelingen van de parlementaire enquêtecommissie. De adviezen moeten ertoe leiden dat de situatie van inwoners van het aardbevingsgebied verbetert. Zij hebben immers de lasten ondervonden van de decennialange gaswinning waar Nederland juist aan verdiende.

Toekomstperspectief

‘Boven alles’ staat de morele verplichting van het kabinet om zijn eigen belofte na te komen: uiterlijk 2024 moet het Groningenveld echt dicht. De commissie zegt ook dat de NAM eigenlijk zijn claim moet laten vallen op het gas dat nog in de Groningse bodem zit. Daarover loopt momenteel nog een arbitragezaak.

Daarnaast moet er veel meer geld naar de regio, vooral voor toekomstperspectief. Het leef- en vestigingsklimaat moet worden verbeterd, en er moet meer politieke en maatschappelijke aandacht voor de regio komen. Partijen die decennialang hebben geprofiteerd van de gaswinning, moeten Groningen kortom ‘netjes achterlaten’.

Schadeafhandeling

Belangrijk is verder dat de schadeafhandeling ‘milder, makkelijker en menselijker’ moet. Het kabinet liet eerder al doorschemeren ook die kant op te willen. Het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) moet meer wettelijke mogelijkheden krijgen, prioriteiten stellen en veel coulanter met schadeclaims omgaan. De commissie laakt de ‘zwalkende versterkingsaanpak’, waarover Groningers nu echt duidelijkheid moeten krijgen.

Om te voorkomen dat in de toekomst grote projecten leiden tot rampzalige gevolgen voor inwoners van een gebied, doet de commissie verder belangrijke aanbevelingen over de controle op dat soort projecten. Zowel de positie van de toezichthouder als die van de Tweede Kamer moet steviger worden. Ministeries moeten beter op het publieke belang letten.

Lucratief

De enquêtecommissie stelt bovendien dat de oliemaatschappijen en de Staat de belangen van inwoners van het bevingsgebied in Groningen structureel en stelselmatig hebben genegeerd. Decennialang was vooral de opbrengst van het gas in de Groninger bodem doorslaggevend, concludeert de commissie.

De gaswinning was zo ‘succesvol en lucratief’ voor zowel de overheid als de oliebedrijven Shell en ExxonMobil, dat er voor de nadelige effecten en risico’s voor de Groningers ‘amper oog’ was. In plaats van de grote financiële belangen werd ten onrechte steeds het belang van de leveringszekerheid van gas benadrukt, ‘terwijl dit met actief beleid is te beïnvloeden’. De commissie spreekt van ‘een rookgordijn’ en noemt dat ‘zeer kwalijk’.

Nalatigheid

Verder stelt de commissie dat politiek en de oliemaatschappijen door de jaren heen verscheidene belangrijke signalen hebben gemist en genegeerd. ‘Was de aardbevingsproblematiek van het begin af aan serieus genomen, dan had veel ellende voorkomen kunnen worden’, aldus de commissie, die dan ook spreekt van ‘nalatigheid jegens de Groningers’.

Premier

De commissie is zeer kritisch op de rol van premier Mark Rutte in het dossier. Hij heeft ‘niet het verschil gemaakt’ voor de Groningers, concludeert de commissie. ‘Dat was gezien de voortslepende aard van de schade- en versterkingsproblematiek wel op zijn plek geweest.’

De enquêtecommissie heeft de hele periode vanaf de eerste gasvondst in Groningen in 1959 in kaart gebracht. Maar van de bijna 2000 pagina’s die het eindrapport met de titel ‘Groningers boven gas’ telt, gaat veruit het grootste deel over de periode na 2012, dus na het aantreden van Rutte als premier.

Rutte verontschuldigde zich al meerdere keren voor de gang van zaken rond de gaswinning. ‘Maar ook deze excuses hebben niet geleid tot een wezenlijke verandering waar Groningers iets aan hebben gehad’. De commissie stelt vast dat de premier ‘wel verwachtingen wekt’, maar die vervolgens niet waarmaakt.

Onderschat

De commissie stelt vast dat de gaswinning en de gevolgen daarvan sinds begin 2013 als een ‘kabinetsbrede opgave’ worden gezien en met enige regelmaat besproken werden in de ministerraad. Rutte bracht ook meerdere werkbezoeken aan het aardbevingsgebied.

‘Desondanks blijkt uit het openbare verhoor met de minister-president dat hij de ernst en urgentie van de problematiek in Groningen lange tijd zwaar onderschat.’ Rutte realiseerde zich bijvoorbeeld pas begin 2018 hoe ‘bizar’ het was dat de gaswinning uitgerekend in 2013, het jaar na de ontwrichtende aardbeving in Huizinge, een recordniveau bereikte.

Tweede Kamer

Ook over de rol van de Tweede Kamer is de commissie kritisch. Die heeft ‘in zestig jaar gaswinning relatief weinig kunnen betekenen voor de Groningers’. Daarbij wordt wel aangetekend dat de Kamer het vaak moest doen met ‘onvoldoende, onjuiste en onzorgvuldige’ informatie.

Met name het debat over de hoogte van de gaswinning in 2013 is in de Tweede Kamer ‘niet op de juiste gronden gevoerd’, doordat toenmalig minister Henk Kamp (Economische Zaken) van zijn ambtenaren niet alle beschikbare informatie kreeg. ‘De commissie beschouwt dit als een ernstige en verwijtbare tekortkoming.’