Schaamte en zonde

Men vermijdt het onderwerp en doet dat in de bloemrijke taal van de zuidelijke dubbelzinnigheid: in bewondering gehulde weerzin. Escapades met vrouwen zijn minder verwerpelijk dan opmerkingen over de huidskleur van een bevriend staatshoofd.

Van schandalen heeft men hier wel kaas gegeten. Berlusconi laat zich op hoge leeftijd de reputatie van latin lover graag aanleunen. Niet dat hij affaires heeft is overigens scandaleus, maar de infame gedachte dat hij ervoor zou betalen. De reputatie is eerder een pijler onder zijn populariteit, zo lijkt het.

Nog steeds is er een kritische pers, maar met drie tv-stations, ettelijke kranten en de zeggenschap over de staatsomroep RAI is er voortdurend sprake van persbreidel. De rest van de pers is uiteraard links. Journalisten worden geschoffeerd. Italië heeft nog nooit zo’n stabiele regeerperiode gekend. Het kan de premier bezwaarlijk worden verweten dat de oppositie zo slap is. We herkennen het populistisch discours. Natuurlijk brengen de bevriende media de leider steeds van zijn beste kant - ik geloof de linker - in beeld.

De steun van de kerk is delicaat en de paus tekent discreet bezwaren aan. Hij hecht aan Berlusconi’s steun in ethische kwesties. Tegelijkertijd verwelkomt het Vaticaan een nachtclubdanseres terug in de schoot van de moederkerk door de zondares een sluierdans voor prelaten te laten uitvoeren. Dat heet hier barmhartigheid. De vader die zijn dochter na vele jaren heeft laten inslapen, kreeg vooral het verwijt dat hij de openbaarheid had gezocht. Italië hecht nog aan taboes.

Het interessante van een cultuur van schaamte is dat men ingewikkeldheden - wij spreken van vuile was - onbesproken laat. De intensiteit van het politieke debat is er echter niet minder om. In de hoofdstraat van ons dorp van amper vijfduizend inwoners tel ik maar liefst drie kantoren van politieke partijen. Een voormalige burgemeester van het dorp is als projectontwikkelaar in een schandaal verwikkeld geraakt. Hij heeft een eigen partij opgericht en de verkiezingen met een krappe meerderheid gewonnen. Dat splijt het dorp, maar tegenover de buitenstaander is men discreet. Achter het schandaal worden politieke tegenstanders en een vijandig openbaar ministerie vermoed. Magistraten zijn bij de politieke machthebbers niet geliefd.

Denkend aan Nederland kan contrast op het eerste gezicht niet groter zijn. Voor de gemiddelde inwoner van de keurig ingepolderde moerasdelta der lage landen zal Italië een volstrekt onbegrijpelijk land zijn. Onze premier is de belichaming van degelijkheid en fatsoen. Hij is verre van theatraal en hem in een schandaal verwikkeld zien, vergt veel scabreuze fantasie. De journalist die het probeert, stuit op ongeloof en onbegrip. De Nederlandse politiek kent toch geen promiscuïteit? Bovendien is de prostitutie in Nederland gelegaliseerd. In een schuldcultuur verdraagt men de dubbelzinnigheid van de illegaliteit niet. Wij gedogen en geven de dubbelzinnigheid legale status.

Persbreidel is hier al helemaal onbestaanbaar. Delen van onze publieke omroep zijn nauw gelieerd aan politieke partijen, maar dat heet publiek gefinancierde pluriformiteit. Menig politicus noemt de pers weliswaar links, maar dat is plagerij. En dat de RVD staatshoofd en familie beschermt tegen al te impertinente kritiek, heeft brede steun. Een mediacode die in ruil voor een aantal fotoshoots de troonopvolger van discretie verzekert, is vanzelfsprekende bescherming van het privéleven. Berlusconi zou ervan dromen, maar dan zou het anders heten.

In Nederland bestaat groot politiek ontzag voor de rechterlijke macht. In de leer van de trias politica heeft de rechter immers per definitie gelijk. De politicus respecteert zijn uitspraken. Het vervolgingsbeleid van het Openbaar Ministerie valt weliswaar onder ministerieel gezag, maar dat wordt zonder politieke motieven uitgeoefend. Italië gaat in Europa het vroegst met pensioen, vrouwen mogen zelfs eerder dan mannen. Men wordt ook het oudst van Europa. Dat bewijst maar weer dat lekker eten gezond is.

Bij ons gaat het over obesitas en voedselveiligheid. Eten hoort nog steeds in het domein van de zondigheid. En ook zonder staatsteun aan banken is de Italiaanse schuld gigantisch. Nee, Nederland lijkt in de verste verte niet op Italië. schaamte en zonde Voor de gemiddelde Nederlander is Italië onbegrijpelijk

Paul Frissen is decaan en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg