RvS: rijk moet gemeenten duidelijke randvoorwaarden bieden

De complexiteit én stapeling van de grote opgaven van deze tijd (klimaat, wonen, asiel) vraagt om een goede interbestuurlijke samenwerking. De Raad van State adviseert dat gemeenten moeten blijven beschikken over een substantieel takenpakket ‘met zoveel mogelijk eigen afwegingsruimte’.

Taakdifferentiatie

Volgens de RvS is taakdifferentiatie een oplossing voor het grote aantal opgaven, ofwel: het toedelen van een taak aan één gemeente (of aan de provincie) die deze taak uitvoert voor andere gemeenten. Een motivatie voor welk probleem taakdifferentiatie dan een oplossing is, zoals schaalproblematiek, uitvoeringscapaciteit of sturingsvraagstukken, is dan wel noodzakelijk. Verder moet rekening worden gehouden met constitutionele grenzen en randvoorwaarden. En gemeenten moeten derhalve blijven beschikken over een substantieel takenpakket ‘met zoveel mogelijk eigen afwegingsruimte’. 

Rolvastheid

De Raad van State adviseerde over de mogelijkheid van verschil in taaktoedeling aan gemeenten en provincies op verzoek van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), in overleg met de VNG, het Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen. Goede interbestuurlijke samenwerking is nu immers van het grootste belang. Daarbij gaat het volgens de RvS om ‘houding, gedrag en cultuur’ en niet zozeer om nieuwe instrumenten. ‘Dit uit zich in bewustheid van ieders rol, respect daarvoor en rolvastheid in de uitoefening van de eigen taken en bevoegdheden.’ Voor de uitvoerbaarheid van taken door gemeenten is belangrijk dat ‘tijdig het gesprek over deze opgaven en de bijbehorende randvoorwaarden wordt gevoerd, onder leiding van de minister van BZK’.

Duidelijke randvoorwaarden

De wetgever moet volgens de Raad van State voorzien in duidelijke randvoorwaarden waarbinnen gemeenten taken moeten uitvoeren. Het gaat daarbij heldere normen, duidelijkheid over de ruimte die gemeenten hebben om daar een eigen invulling aan te geven en voldoende financiële middelen ter beschikking stellen. Een duidelijke taakverdeling en heldere afspraken kunnen de behoefte aan ‘reparatie-instrumenten’ reduceren. ‘Als de randvoorwaarden achteraf niet voldoende blijken, moet het rijk die aanpassen.’ Bij taakverwaarlozing kan de provincie of de minister gebruik maken van toezichtsbevoegdheden. Dat gebeurt nu op grond van een interventieladder. De effectiviteit van die ladder wordt groter als onder meer het aantal stappen in die ladder wordt beperkt, aldus de RvS.

Hoeder

Verder heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een duidelijke positie nodig binnen het kabinet om het goede en tijdige gesprek tussen het rijk en de decentrale overheden te bevorderen. Die positie zou door afspraken in de ministerraad moeten worden vastgelegd. Daarbij is het niet de bedoeling dat de minister optreedt als belangenbehartiger van decentrale overheden. Zij is eerder de hoeder die ‘boven de partijen’ toeziet op het functioneren van het openbaar bestuur en daarbij de goede interbestuurlijke verhoudingen bevordert.

Minister-president

Maar decentrale overheden moeten ook kunnen rekenen op de aandacht van de ministerraad als geheel, vertegenwoordigd in de persoon van de minister-president. De minister van BZK zou hiertoe enkele keren per jaar een ‘medeoverhedenoverleg’ kunnen initiëren, onder voorzitterschap van die minister-president. Daarna zou de minister van BZK, mede naar aanleiding van deze overleggen, in een jaarlijkse rapportage aan beide Kamers kunnen ingaan op de uitvoeringskracht van gemeenten in relatie tot uitvoering van rijksbeleid.